Ο Δαίμων και οι τυχαιότητες του καιρού

Στο Κατά Ιωάννη Ευαγγέλιο υπάρχει μια σκηνή όπου ο Ιησούς στο τέλος της ημέρας συζητά με τον Νικόδημο για την ύπαρξη του Θεού. Στέκονται οι δυο τους σε μια ταράτσα στην Ιερουσαλήμ και ο Ιησούς τού μιλά για τον Θεό εξηγώντας του ότι είναι πνεύμα, με τον ίδιο τρόπο που κι εμείς πολλές φορές συζητάμε κάπως χαλαρά με τους φίλους μας όταν καθόμαστε τα βράδια στην αυλή του σπιτιού μας, στην ταράτσα ή στο μπαλκόνι μας, σε κάποια συνοικία της Αθήνας. Μια σκηνή πολύ οικεία κυρίως τους καλοκαιρινούς μήνες είναι όταν παρατηρούμε σε μια παράλια τους αστερισμούς ή όταν απολαμβάνουμε τον ήλιο που χάνεται στο βάθος με την πρώτη εμφάνιση των άστρων στην ύπαιθρο. Αυτό που συζητούν οι δυο τους, πάντα σύμφωνα με το Ευαγγέλιο, αφορά την εμπειρία του πνεύματος που μπορεί να γίνει αισθητή με την περιγραφή του ανέμου: 

Τὸ πνεῦμα ὅπου θέλει πνεῖ, καὶ τὴν φωνὴν αὐτοῦ ἀκούεις, ἀλλ ̓ οὐκ οἶδας πόθεν ἔρχεται καὶ ποῦ ὑπάγει· οὕτως ἐστὶ πᾶς ὁ γεγεννημένος ἐκ τοῦ Πνεύματος. [1]

Μπορούμε να υποθέσουμε ότι εκείνη τη στιγμή που μιλάνε φυσάει λίγο ο άνεμος και γίνεται άμεσα αντιληπτός και από τους δύο. Η εβραϊκή λέξη ruah αντιστοιχεί στην ελληνική λέξη πνεῦμα και στο λατινικό spiritus, ενώ οι τρεις αυτοί όροι σημαίνουν την ανάσα του ανέμου. Όμως υπάρχει και μια συγγενική λέξη αναφορικά με την υπόσταση του πνεύματος, που είναι η ψυχή και το λατινικό της ισοδύναμο, anima. Το συναρπαστικό είναι ότι και εδώ δεν μπορούμε να αποφύγουμε την παρουσία του ανέμου, αφού το anima προέρχεται από το ελληνικό ἄνεμος. Αν στη θρησκευτική συνείδηση φαίνεται κατανοητό για ποιο λόγο ο άνεμος είναι μια χρήσιμη και εύχρηστη μεταφορά για την ύπαρξη του θεού, αφού αυτή δεν μπορεί να ειπωθεί αλλά μπορεί να γίνει αισθητή ως βίωμα, εξίσου ενδιαφέρων είναι ο ανιμιστικός χαρακτήρας που μπο- ρεί να επιβάλει στην τεκτονική ακινησία της ύλης. Στην τέχνη και στις εφαρμογές της, αυτό μπορεί να συνοψιστεί στη δυναμική της υπόστασης της ιδίας της ζωής με την περιγραφή και την απόδοση της κίνησης, η οποία είναι παράγωγο του ανέμου. 

Όμως θέλω να επιστρέψω στην ανάσα του ανέμου ως μια εμπειρία που δραπετεύει, όταν προσπαθούμε να την ορίσουμε ως φόρμα και ως μέγεθος και η οποία αδυνατεί να εγκλωβιστεί κάπου και να αποκτήσει σχήμα. Αυτή την κατεύθυνση της σκέψης μου, προς τον άνεμο και τις μεταβολές του, γιατί και η σκέψη προς τα κάπου κατευθύνεται,δεν σκοπεύω να την περιορίσω αποκλειστικά στην ιουδαιοχριστιανική θεολογική παράδοση, αλλά επιθυμώ να την επαναπροσδιορίσω στην οντολογική σκέψη μέσω των μεταπτώσεων του καιρού, της αρχής της κίνησης και των παραγώγων της, όπως της εμψύχωσης (animation). Πώς αυτό το φυσικό φαινόμενο στην ελληνορωμαϊκή σκέψη, με τις θεότητες του ανέμων αλλά και με την αρχική καταγωγή των θεών, συνδυάζεται με τη μοίρα και την ικανότητά της να σκορπίζει το χάος; 

Όσον αφορά τη μοίρα, το χάος και τη συμβολική εκπροσώπηση του ανέ- μου ή των ανέμων, που κάποιοι από αυτούς είναι καταστρεπτικοί ενώ κάποιοι άλλοι ευεργετικοί, θα πρόσθετα ότι συνθέτουν ένα πλέγμα που βασίζεται σε έναν συλλογισμό για την τυχαιότητα στον ανθρώπινο βίο. 

Αυτή η θέση μάς επιτρέπει να εξαγάγουμε ένα διευρυμένο συμπέρασμα για την αρχή της απροσδιοριστίας στην κίνηση της ύλης και να δούμε την υπόσταση του ανέμου με όρους φιλοσοφίας αλλά και μιας αλλαγής πλεύσης στη διδακτική ανάγνωση των περιβαλλοντικών ζητημάτων. Πρόκειται για μια σκέψη όπου το κυριολεκτικό φύσημα του ανέμου συνδυάζεται με την τυχαιότητα, μια τυχαιότητα η οποία αντιτίθεται στη μηχανική αιτιοκρατία και στην ντετερμινιστική αλληλουχία αιτιών-αιτιατών. Ο άνεμος εδώ αποκαλύπτεται στη μη ορατή του πρόσληψη, και από αυτή την άποψη ξεφεύγει από τη χυδαιότητα ενός κόσμου που αρέσκεται να κάνει τα πάντα ορατά και προβλέψιμα. Μήπως λοιπόν η ελεύθερη ανθρώπινη βούληση είναι κι αυτή εξαρτημένη από τις καιρι- κές συνθήκες οι οποίες επιφέρουν αλλαγές στα ατομικά συναισθήματα; Αυτό μας οδηγεί σε μια ερμηνεία που παραμένει ανοικτή, στην αποδοχή της πολυπλοκότητας των αποφάσεων που έχει επιπτώσεις στην κινησιολογία της ανθρώπινης φύσης, και μπορεί να συμπεριλάβει ακόμη και την επικούρεια φυσική αντίληψη για την ατομική παρέκκλιση, η οποία «συμβαίνει σε στιγμές ακαθόριστες και σε τόπους ακαθόριστους, καθώς τα άτομα παρεκκλίνουν κάπως από την τροχιά τους, τόσο μόνο όσο να μπορείς να πεις ότι διαφοροποιήθηκε η κίνηση τους». [2]

Η ανάγνωση του ανέμου και των συμβολισμών του στη διάρθρωση της κίνησης και στην εμψύχωση της κίνησης με ζωή προσφέρει μια εξήγηση που απέχει εξίσου από μια στενή τεχνική αντίληψη της οικολογίας για το πώς διαμορφώνονται οι φυτικοί οργανισμοί. Η επικονίαση με τον άνεμο είναι η καλύτερη απόδειξη, αλλά και κάθε διαδικασία επικονί- ασης απαιτεί κίνηση και το θρόισμα των φτερών μέσα στα άνθη. Στην απόπειρα να δούμε τις χαρισματικές εκφάνσεις της τυχαιότητας, δεν μπορώ ακόμη μια φορά να αγνοήσω την τεκτονική σύσταση του ανιμισμού, να μη συνεχίσω να αναζητώ εκείνη τη μεταβαλλόμενη πλαστικότητα του «καιρού» και την ικανότητά του να προσδιορίζει αταίριαστες μεταξύ τους εκδηλώσεις του αισθητού κόσμου. Αυτή η μεταβαλλόμε- νη πλαστικότητα έχει άμεση επίδραση σε μια σειρά από δραστηρι- ότητες εξαρτώμενες από τον καιρό, «καιρού επιτρέποντος» (weather permitted), όπως λέμε συχνά στη γλώσσα της ναυτιλίας. [3]

Όλη αυτή η μεταβλητότητα του καιρού μπορεί να συμπεριληφθεί σε ένα «ανεμοφιλικό δίκτυο» το οποίο, καθώς αναγνωρίζει κάθε κίνηση, κατεύθυνση και ένταση του ανέμου, αναγνωρίζει και τις καιρικές συνθήκες, όπου ο άνεμος έχει πρωταγωνιστικό ρόλο. Όμως αυτή η εμπειρία του αγγίγματος του ανέμου πάνω μας, όπως ποιητικά αναδεικνύεται στη Βίβλο, πώς μεταφράζεται σήμερα, με την ανάδειξη της διαφορετι- κότητας και τη συνειδητοποίηση της κλιματικής αλλαγής; Σε αυτό το σημείο μπορούμε να ορίσουμε τον καιρό «όχι τόσο ως ουσιαστικό όσο ως ρήμα, “to weather”, στον ενεστώτα διαρκείας του, “weathering”». [4]

Μέσα λοιπόν από το weathering, πώς μπορεί κάνεις να αμφισβητήσει αυτό που ονομάζουμε mood, αυτό το κύμα ιδιοσυγκρασίας που μας περιβάλλει και που δεν αλλάζει με τίποτα όταν προκύπτει; Γνωρίζουμε ότι ο καιρός επιδρά πάνω μας, αλλά ως αντανάκλαση από την επίδραση του καιρού, μήπως ο καιρός είμαστε τελικά εμείς; 

Σε ευρύτερη κλίμακα, πώς μπορεί κανείς να αποφύγει την παρατήρηση των Astrida Neimanis και Jennifer Mae Hamilton ότι το weathering είναι «ένας ιδιαίτερος τρόπος για να κατανοήσουμε πώς τα σώματα, οι τόποι και ο καιρός αλληλοδιαπλέκονται στον κλιματικά μεταβαλλόμενο κόσμο μας»; [5].

Έχει ωστόσο ενδιαφέρον να θυμηθούμε ότι το weathering στον αρχικό του επιστημονικό ορισμό περιγράφει την κατάρρευση πετρωμάτων και ορυκτών στην επιφάνεια της Γης, νερού, οξέων· το νερό, τα οξέα, τα φυτά και τα ζώα, μεταξύ των άλλων, καθώς και οι σταδιακές αλλαγές στη θερμοκρασία είναι όλα τους παράγοντες του weathering. Στον εκπαιδευτικό ιστότοπο της ερευνητικής βιβλιοθήκης του National Geographic, διαβάζουμε: «Άπαξ και ένα πέτρωμα έχει καταρρεύσει, μια διαδικασία που λέγεται αποσάθρωση, απομακρύνονται τα ψήγματα του πετρώμα- τος και των ορυκτών. Κανένα πέτρωμα στη Γη δεν είναι αρκετά σκληρό για να αντισταθεί στις δυνάμεις της διάβρωσης (weathering) και της αποσάθρωσης». [6]

Μπορούμε να εφαρμόσουμε τους συνειρμούς της φθοράς και της διάβρωσης με όρους που αφορούν άλλα πεδία; Πόσο μάλλον όταν αναγνωρίζουμε ότι αφορούν εμάς προσωπικά, τον δικό μας πυρήνα, αφού «δεν φθείρονται όλα τα σώματα το ίδιο: η διάβρωση είναι ένα εντοπισμένο φαινόμενο, εμπεδωμένο σε κοινωνικούς και πολιτικούς κόσμους. Αυτή η κατανόηση της διάβρωσης μας ζητά επίσης να διευρύνουμε το πώς κατανοούμε τον “καιρό”. Ο καιρός παρεισφρέει με τρόπους που κάνουν τις διακρίσεις μετεωρολογικού-κοινωνικού πορώδεις, όπως τη δυσφημισμένη διαίρεση φύσης-πολιτισμού». [7]

Αν πάντα διαβρωνόμαστε, αυτό δεν σημαίνει ότι διαβρωνόμαστε πάντα με τον ίδιο τρόπο. [8]

Αυτό που είναι κοινό είναι η γοητεία του απρόσμενου και του απρόβλεπτου στο φύσημα του αέρα. Σε κάποιους από εμάς, το φύσημα του αέρα θα αποκαλύψει τη σχέση μας με τον βιβλικό άνεμο, την αναζήτηση του θείου, σε κάποιους άλλους την αφύπνιση μιας άλλης μεθοδολογίας του ανέμου, του έρωτα, όπως ακριβώς θα τον ψιθύριζε η Σαπφώ στους στίχους της: 

Ἔρος δ ̓ ἐτίναξέ μοι φρένας, ὠς ἄνεμος κὰτ ὄρος δρύσιν ἐμπέτων. [9]

Αφηνόμαστε λοιπόν στην τυχαιότητα και στη μεταβλητότητα ενός ανε- μοφιλικού δικτύου και αρχίζουμε να σκεφτόμαστε τον καιρό. 

Θα πρόσθετα ότι το weathering αφορά ευαίσθητες οικολογίες, οι οποί- ες έχουν διαρθρωθεί στη σημερινή ευάλωτη ανθρωπόκαινο εποχή. Αν κάποτε μπορούσε η εμπειρία του καιρού να προβλεφθεί και να περιο- ριστεί στον φυσικό κύκλο της εναλλαγής των εποχών, σήμερα αυτές οι αλλαγές στην ατμόσφαιρα είναι απρόσμενες και καταστροφικές, ενώ καλούμαστε να αντισταθούμε στις απειλές της κλιματικής αλλαγής. Η δυνατότητα λεπτομερούς ενημέρωσης από τα πολυάριθμα weather forecasts δεν λύνει το πρόβλημα. Το weathering αφορά εξίσου τον ψυ- χισμό μας, όπως συνέβαινε πάντα, όμως τώρα οι μεταπτώσεις και οι αλλαγές είναι πιο απότομες, πιο απειλητικές και κυρίως πιο συνει- δητοποιημένες. Ακόμη και οι εφαρμογές μετεωρολογικής ενημέρωσης ξέρουν να επιτείνουν την αγωνία. 

Και αυτή η αγωνία, ας το επαναλάβω, μπορεί να επηρεάσει τον ίδιο μας τον πυρήνα. Υπάρχει ένα απόσπασμα από μια ποιητική συλλογή, η οποία διατηρεί το ενδιαφέρον μου για τον άνεμο με τον τρόπο μιας μό- νιμης ανησυχίας. Αυτό που αναφέρει ο Eugène Guillévic στο ποίημά του «Terraqué» είναι συνταρακτικό, γιατί είναι ταυτόχρονα κάτι πολύ κοινό: 

Il y a quelqu’un dans le vent – «Υπάρχει κάποιος στον άνεμο». [10]

Υπάρχει κάτι κοινό στη σχέση του δαίμονα με τον εαυτό μας – αυτό που ονομάζουμε «δαίμονα εαυτού»; Άραγε, μπορεί αυτός που εννοεί ο Eugène Guillévic ότι βρίσκεται μέσα στον άνεμο να είναι ο ατομικός μας δαίμονας; 

GENIUS

Στο «Δαιμόνιον του Σωκράτη» (De Deo Socratis), ο Απουλήιος, πλατωνι- κός ρήτορας και στοχαστής (125-170 μ.Χ.) διευκρινίζει ότι στον καθένα μας ανατίθεται ένας δαίμων που τον καθοδηγεί διακριτικά. [11]

Ο Σωκράτης αποτελεί βέβαια υπερπαράδειγμα, καθώς λόγω της φι- λοσοφικής του ιδιότητας γνώριζε και τιμούσε τον δαίμονά του, ενώ υπήρχε μεταξύ τους καλή επικοινωνία. Ο γενέθλιος δαίμονας, ο Genius, γεννιέται μαζί μας, τρέφεται από μας και συγχρόνως μας προστατεύει μέχρι τον αφανισμό μας. Ο αέρας που νιώθουμε στο μέτωπό μας, όταν βιώνουμε τη δροσιά ή τη ζέστη και κάνουμε εκείνη τη χειρονομία σαν να θέλουμε να κρατήσουμε την αίσθηση ή να απαλλαγούμε από αυτή, σχε- τίζεται με ένα είδος επαφής, εμπλοκής του δαίμονα πάνω μας. Μπορεί να είμαστε ταραγμένοι, μπορεί να μας ήρθε κάποια απίθανη ιδέα, να είδαμε κάτι που μας έκανε να σαστίσουμε, να σκεφτήκαμε κάποια λύση σε ένα πρόβλημα, να μας εντυπωσίασε κάτι – η κίνηση προς το μέτωπο είναι πάντα μια χειρονομία κατευνασμού, αναγνώρισης ότι ο δαίμονάς μας είναι μάρτυρας σε αυτή τη διαδικασία. Ο Genius αφορά το μέτωπό μας, και πρόκειται για εκείνες τις στιγμές που η μεταβλητότητα του ανέμου μάς παρέχει αυτήν την πληροφορία, ενώ, αν έχουμε μαλλιά, σκέφτομαι ότι η αίσθηση μπορεί να είναι ακόμα πιο έντονη. Αυτός είναι εξάλλου ένας τρόπος για να καταλάβουμε την κατεύθυνση του ανέμου στην τέχνη, τη ζωγραφική και τη γλυπτική, με την έννοια ότι εφόσον αναπαρίσταται η ζωή στα έργα, η εμψύχωση δεν εκφράζεται μονάχα με ένα σώμα που κινείται, αλλά αποδίδεται και με την κίνηση στα μαλλιά γύρω από το μέτωπο. [12] Είναι ένας τρόπος, μαζί με τα ρούχα, να καταγραφεί ο άνεμος, και μάλιστα ως ένα είδος ιστορικού ανεμοδείκτη.

Καθώς ο άνεμος, στην ετυμολογική του συγγένεια με την anima, αντι- στοιχεί στην ελληνική λέξη «ψυχή», κατανοούμε πόσο κυριαρχεί στη συμπεριφορά του «καιρού» και πώς συμβάλλει στις σκέψεις και τις πράξεις μας μέσα από το weathering. Το δαιμόνιον, λοιπόν, το πνεύμα και η ευφυΐα μας, καθορίζεται από αυτή τη ζωτική πορεία του Genius, το οποίο είναι κάτι που μας υπερβαίνει, μας ξεπερνά και μας διαφεύ- γει, όπως ο άνεμος παραμένει αόρατος αλλά υφίσταται. 

Κατά τον Giorgio Agamben «αυτός ο ενδόμυχος και προσωπικός θεός είναι επίσης ό,τι πιο απρόσωπο μέσα μας· είναι η προσωποποίηση αυτού μέσα μας που μας ξεπερνά και μας υπερβαίνει. Αν μοιάζει να ταυτίζεται με μας, είναι μόνο και μόνο για να φανερωθεί αμέσως μετά σαν κάτι παραπάνω από εμάς, και για να μας δείξει ότι είμαστε περισ- σότερο και λιγότερο από τον εαυτό μας. Να κατανοήσουμε τη σύλληψη του ανθρώπου που ενυπάρχει στον Genius θα πει να κατανοήσουμε ότι ο άνθρωπος δεν είναι μόνο εγώ και ατομική συνείδηση, αλλά ότι από τη γέννηση μέχρι τον θάνατό του συνοδεύεται από ένα απρόσωπο, προα- τομικό στοιχείο». [13]

Αυτό το προατομικό στοιχείο, γίνεται άραγε αντιληπτό στις μεγάλες συγκινήσεις; Και ποιες μπορεί να είναι οι αντιστοιχίες με τις δυστροπί- ες και τις απότομες μεταβολές του καιρού; Όταν μαγευόμαστε από την έντονη βροχόπτωση, τη ριπή και τα σφυρίγματα του ανέμου, όταν ερχόμαστε σε επαφή με αυτό που δεν περιμέναμε, συγκινούμαστε. «Περισσότερο ακόμη από τον κόσμο που μας περιβάλλει, αυτό που προκαλεί την έκπληξη και τον θαυμασμό μας είναι η παρουσία εντός μας εκείνου του μέρους που μένει πάντοτε ανώριμο, για άπειρο χρόνο έφηβο, που στέκεται διστακτικό στο κατώφλι κάθε εξατομίκευσης». [14]

Υπάρχει κάτι άγνωστο απέναντι στον εαυτό μας, το οποίο θέλω να ελπίζω ότι δεν αφορά μονάχα στην ψυχανάλυση. Και αυτό το στοιχείο αρνείται επίμονα να ερμηνευθεί, καθώς συνιστά μια «ζώνη αγνωσίας» που αποκτά μεγαλύτερο βάρος όταν στην καθημερινή πρακτική η τυ- χαιότητα συμβάλλει στη μοίρα μας. Όσο κι αν είναι καλά υπολογισμένη από εμάς η ζωή μας, το προατομικό στοιχείο, εκείνο που αφορά τον Genius και όχι το εγώ μας (ιδιαίτερα το εγώ με τη συμβατική του ανά- γνωση μέσα από την ταυτότητα και το βιογραφικό μας), δεν μπορεί να καταγραφεί και να χειραφετηθεί. Η ύπαρξη του Genius από την άλλη μπορεί να φανερωθεί σε μια διασταυρούμενη σχέση με τον καιρό. Η «δημιουργική μελαγχολία» που φέρει η αλλαγή του καιρού πάνω μας ενεργοποιεί τη σχέση μας με τον δαίμονα, ενώ αυτή η διασταυρωμένη σχέση σηματοδοτείται από τις εποχές του έτους. Το φθινόπωρο εδώ θα συγκέντρωνε τις περισσότερες προτιμήσεις, αλλά κάθε εποχή αναδύει και μια άλλη οπτική του προσωπικού μας δαίμονα. 

Κι ενώ στην ελληνική σκέψη δύο δαίμονες συνυπάρχουν σε κάθε άνθρωπο, ένας καλός γενέθλιος δαίμονας και ένας κακότυχος δαίμονας, ο Οράτιος υποστηρίζει ότι στην πραγματικότητα μιλάμε για έναν μόνο, ο οποίος είναι ασταθής κι ευμετάβλητος – άλλοτε φωτεινός, άλλοτε σκοτισμένος. Εξάλλου, και ο καιρός είναι άλλοτε φωτεινός και άλλοτε συννεφιασμένος.

Ο προσωπικός μας λοιπόν «Άτλας του καιρού» είναι σαν την αυτοπρο- σωπογραφία της περίφημης γκραβούρας ενός χάρτη του κόσμου που εικονίζει τη μορφή ενός γελωτοποιού του Μεσαίωνα να καλύπτει όλη την υφήλιο – του «Χάρτη του κόσμου στον σκούφο του γελωτοποιού» (The Fool’s Cap Map of the World, τέλος του 16ου αιώνα). Αυτός ο χάρτης που εικονίζεται στην παραδοσιακή ενδυμασία ενός αυλικού γελωτοποιού με τον δικέρατο σκούφο του θα μπορούσε να σχετίζεται με τα πιο ακραία καιρικά φαινόμενα: ισχυρούς ανέμους, κυκλώνες, τυφώνες, αμμοθύελλες και χαλαζοθύελλες, καταρρακτώδεις βροχοπτώσεις. [15]

Αν «το ρήμα weathering θα πει να μαθαίνεις να ζεις με τις μεταβαλλόμενες συνθήκες της βροχόπτωσης, της ξηρασίας, της ζέστης, της αναθέρμανσης και της καταιγίδας χωρίς να μπορείς ποτέ να τις διαχωρίσεις από το «ολικό κλίμα» της κοινωνικής, πολιτικής και πολιτισμικής ύπαρξης των σωμάτων» [16], τότε φαίνεται απίθανο να μην μπορεί να συσχετιστεί το mood μας με τον προσωπικό Άτλαντα του καιρού. 

Και αν τελικά δεν είναι ο Genius που μεταβάλλεται, αλλά η σχέση μας μαζί του, που τη μια είναι καλή και την άλλη λιγότερο, αυτή η μεταβολή δεν είναι άραγε απόρροια της σχέσης μας με τον καιρό; Η μοίρα μας λοιπόν διαμορφώνεται σε παραλληλισμό με τον καιρό, και ο Genius ή Juno, σαν ένας δεύτερος εαυτός, αντιδρά με τον ίδιο τρόπο στις δικές μας μεταπτώσεις αφού έχει εκτεθεί πρώτα στον καιρό, περιμένοντάς μας να αντιδράσουμε και, ανάλογα με τη διάθεσή μας, να μας περιπαίξει. 

Απέναντι στις μεταβολές της ατυχίας και της τύχης μας, αυτό που έχει σημασία είναι πώς διαχειριζόμαστε τις συγκινήσεις και σε ποιο βαθμό αντιδρά ο Genius. Η σχέση μας με τον δαίμονα τελικά μάς αφορά ως μια slapstick συνθήκη, με την έννοια μιας αντίληψης της ζωής στους ρυθ- μούς και στην ιδιοσυγκρασία μιας σχέσης δράσης-αντίδρασης: κάποιες φορές θα πατήσουμε την μπανανόφλουδα, θα πέσουμε και θα κλάψουμε, ενώ άλλες, αν και πάλι θα πέσουμε, θα γελάσουμε. 

Κωστής Βελώνης 

1 «Ο άνεμος πνέει όπου θέλει. ακούς
τη βοή του, αλλά δεν ξέρεις από πού έρχεται και πού πηγαίνει» (Ιω 3:8). 

2 Λουκρήτιος, On the Nature of Things
(De Rerum Natura), έκδ. Martin Ferguson Smith (Ιντιανάπολις & Κέιμπριτζ: Hackett, 1969),
II: 216, 40. 

3 Έτσι, όταν κάποιος πρόκειται να ενοικιάσει ένας σκάφος, για παράδειγμα, υπογράφει ένα συμβόλαιο όπου γράφεται ανάμεσα σε άλλα: «The itinerary is weather permitted. In case of adverse weather conditions determined by the captain prior to the charter embarkation or /and disembarkation will take place in the home port of Athens». Και από 

το συμβόλαιο της MYBA (Mediterranean Yacht Brokers Association): «The captain shall comply with all reasonable orders given to him by the charterer regarding the management operation and movement of the Yacht, wind, weather 

and other circumstances permitting» (MYBA Captains’ Guidelines). 

4 Lindsay Bremner, «Editorial», Weathering, Weathermaking, e-flux Architecture, «Survivance», Ιούνιος 2021, https://www.e-flux.com/architecture/ survivance/397842/editorial-weathering- weathermaking. 

5 Astrida Neimanis & Jennifer Hamilton, «Weathering», Feminist Review 118, no. 1 (2018): 81. 

6 «Weathering», National Geographic Research Library, https://education. nationalgeographic.org/resource/resource-library- weathering. 

7. 7  Neimanis & Hamilton, ό. π. 

8. 8  Sria Chatterjee, «The Arts, Environmental 

Justice, and the Ecological Crisis», British Art Studies, Issue 18, https://doi.org/10.17658/issn.2058- 5462/issue-18/conversation. 

9 Σαπφώ, Poems and Fragments,
απ. 47 Lobel-Page, μτφρ. Stanley Lombardo (Ιντιανάπολις & Κέιμπριτζ: Hackett Publishing Company, 2002). («Ο Έρωτας συγκλόνισε την καρδιά μου, όπως ο άνεμος που χιμά στις βελανιδιές πάνω στο βουνό», μτφρ.
Ι. Ν. Καζάζης.)

10 Eugène Guillevic, «Terraqué», Poèmes (Παρίσι: Gallimard, 1942). 

11 Ελλ. έκδ.: Απουλήιος, Το δαιμόνιον του Σωκράτη (Αθήνα: Ροές, 2020). 

12 «Είναι ευχάριστο να βλέπεις λίγη κίνηση στα μαλλιά, τις κλειδαριές, τα κλαδιά, τα φυλλώδη φύλλα και τα ρούχα. Όπως

είπα, εγώ ο ίδιος χαίρομαι που βλέπω επτά διαφορετικές κινήσεις των μαλλιών: τα μαλλιά πρέπει να στρίβουν σαν να προσπαθούν
να ξεκολλήσουν από τα δεσμά τους και να κυματίζουν στον αέρα σαν φλόγες, μερικά
από αυτά να υφαίνουν και όχι σαν οχιές
σε μια φωλιά». Απόσπασμα από το περίφημο Libro della pittura του Alberti, το οποίο παρατίθεται επίσης από τον Aby Warburg
στο Renewal of Pagan Antiquity: Contributions to
the Cultural History of the European Renaissance,
μτφρ. David Britt, εισαγωγή Kurt W. Forster (Λος Άντζελες: Getty Center for the History
of Art and the Humanities, 1999). Ο Warburg μιλά εδώ για τις θεότητες του ανέμου στο περίφημο έργο του Botticelli Η γέννηση της Αφροδίτης. 

13 Giorgio Agamben, Profanations, μτφρ. Jeff Fort (Πρίνστον: Zone Books), 11. 

14. 14  Ό. π., 15 

15. 15  Το ανορθολογικό στοιχείο και η ανοησία 

που συνδέεται με την παρουσία του ανέμου βρίσκουν επίσης έκφραση στον Μπωντλαίρ.
Στα ύστερα αποσπάσματά του, ο ποιητής δηλώνει: «Έχω καλλιεργήσει την υστερία μου
με χαρά και τρόμο. Τώρα, με κατακλύζει διαρκώς ο ίλιγγος, και σήμερα, 23 Ιανουαρίου 1862, μου δόθηκε μια ιδιαίτερη προειδοποίηση: Ένιωσα τον άνεμο από το φτερό της ηλιθιότητας να περνά από πάνω μου» («J’ai cultivé mon hystérie avec jouissance et terreur. Maintenant, j’ai toujours le vertige, et aujourd’hui, 23 janvier 1862, j’ai subi un singulier avertissement, j’ai senti passer sur moi le vent de l’aile de l’imbécillité»). Charles Baudelaire, Late Fragments. Flares, 

My Heart Laid Bare, Prose Poems, Belgium Disrobed, 

μτφρ. Richard Sieburth (Γέιλ: Yale Universirty Press, 2022). 

16 Neimanis & Hamilton, ό. π., 82. 

Genius and the Contigencies of Weathering

In the Gospel of John, there is a scene where Jesus talks with Nicodemus, during nighttime, about the existence of God. They both stand on a rooftop in Jerusalem, and Jesus addresses Nicodemus, explaining that God is a spirit, just as today we talk sometimes rather lightly with a friend or two, at a backyard, on a rooftop or a balcony in a neighborhood of Athens, late in the evening. There is another very familiar scene in summertime: we are on a beach and watch the constellations, or we enjoy watching the sun going down as the stars emerge on the sky in the countryside. What Jesus and Nicodemus talk about, according to the Gospel, has to do with the experience of spirit, which can be felt through a description of wind:

“The wind blows wherever it pleases. You hear its sound, but you cannot tell where it comes from or where it is going. So it is with everyone born of the Spirit.” (John 3:8) [1]

We can assume that as they talk there is a light wind blowing, and its breeze is immediately felt by both persons. The Jewish word ruah is the equivalent of the Greek πνεύμα (pneuma) and the Latin spiritus, and all three terms mean the breath of wind. But there is also a related word about the essence of spirit: ψυχή (psychē) in Greek, anima in Latin. The fascinating thing about it is that neither here can we avoid the presence of wind, since anima derives from the Greek άνεμος (anemos). While in religious consciousness one can easily understand why the wind is a useful and handy metaphor for the existence of God, of equal interest is the animist character that the wind can impose on the tectonic immobility of matter. In art and its applications, this can be summarized in the dynamics of life itself, with the description and performance of movement, which is also a product of wind.

But first let me return to the breath of wind, in the sense of an experience that eludes us when we try to define it as a form and a magnitude, resisting all our attempts at encircling or shaping it. I do not intend to set this orientation of my thinking towards the wind and its alterations strictly within the limits of the Judeo- Christian theology; rather, I would like to redefine it through the vicissitudes of weather, the principle of motion and its products, such as animation or even slapstick aesthetics. How does this natural phenomenon in the Greek-Roman thought, with the deities of winds and the origins of gods, relate to fate and its ability to spread chaos in an ecological and political context?

Concerning fate, chaos and the symbolic representation of wind, or winds in general, which can be disastrous or beneficial, I would add that the common base of it all is a reflection on contingency in human life. This position enables us to draw a wider conclusion about the principle of indeterminacy in the movement of matter, and to see the essence of wind in philosophical terms, as well as through a repositioning of the didactic reading of environmental issues. This kind of thinking combines the literal blow of the wind with contingency, which is opposed to mechanical necessity and the deterministic chain of cause and effect. The wind here is revealed in its invisible apperception, and in this sense it eludes the coarseness of a world so eager to make everything visible and predictable. So, is it possible that free human will is itself dependent upon weather conditions that affect individual sentiments? This leads us to an interpretation that remains open, to an acceptance of the complexity of decisions that affect the kinetics and motivation of human nature, and may even include the Epicurean notion of individual deviation in nature, “when the atoms are being drawn down through the void by their property of weight, at absolutely unpredictable times and places, [and] deflect slightly from their straight course, to a degree that could be described as no more than a shift of movement”. [2]

The reading of wind and its symbolisms in the structuring of movement and its impregnation with life provides an explanation equally foreign to a narrow technical ecological view about the formation of nature. Wind pollination is the best proof of this, yet every kind of pollination requires movement and the rustle of wings inside the flowers. In my attempt at discerning the charismatic aspects of contingency, I cannot, once again, ignore the tectonic constitution of animism, I cannot stop searching the changing plasticity of “weather” and its ability to define incompatible manifestations of the sensible world. This changing plasticity has a direct impact on a series of weather-dependent activities – “weather permitting”, as we often say in the language of shipping (“If the weather is good enough to allow the sailing of the boat”). [3]

All this variability of weather can be included in an “anemophilic network” that, along with the movement, the direction, and the force of a wind, it also recognizes the weather conditions, where the wind is of utmost importance. This experience of being touched by the wind that is poetically highlighted in the Bible, how is it translated today, with the emergence of diversity and the awareness of climate change? At this point, we can define weather “not so much as a noun, but as a verb, ‘to weather’, in its present continuous conjugation, ‘weathering’.” [4] Through weathering, how can one challenge the so-called “mood”, this surge of temper that surrounds us and is unchangeable when it happens? Do we realize that we are affected by weather, but at the same time, as a reflection of the impact of the weather upon us, that in the last instance we might be the weather itself? On a wider scale, can we avoid the remark of Astrida Neimanis and Jennifer Mae Hamilton that weathering is “a particular way of understanding how bodies, places and the weather are all inter-implicated in our climate changing world”? [5

It is interesting to recall that weathering in its original scientific definition describes the breaking down of rocks and minerals on the surface of the Earth – among others, water, acids, plants and animals, and gradual changes in temperature are all agents of weathering. On the educational site of the National Geographic Research Library, we read: “Once a rock has been broken down, a process called erosion transports the bits of rock and mineral away. No rock on Earth is hard enough to resist the forces of weathering and erosion.” [6]

Can we formulate the connotations of corruption and erosion in terms pertaining to other fields? Even more so, when we acknowledge that they touch our own person, our innermost core, since “not all bodies weather the same; weathering is a situated phenomenon embedded in social and political worlds. This understanding of weathering also asks that we expand how we understand ‘the weather’. Weather is pervasive in ways that makes distinctions between the meteorological and the social rather leaky, not unlike the much-critiqued nature/ culture divide”. [7]

If we are always weathering, that doesn’t mean that we are always weathering in the same way. [8] The common element is the charm of the unattended, the unexpected and the unpredictable in the windblow. To some, the windblow will reveal their connection with the Biblical spirit, the search of the divine; to others, the awakening of a different methodology of wind, love as breathed by Sappho in her verses:

“Eros has shaken my mind, wind sweeping down the mountain on oaks.” (Frag. 47 Lobel-Page) [9]

So, we relinquish ourselves to the contingency and variability of an anemophilic network, and we start thinking about weather.

I would add that weathering has to do with sensitive ecologies structured in our contemporary, vulnerable Anthropocene. If in the past the experience of weather could be predicted and limited in the natural cycle of seasons, today changes in the atmosphere are unexpected and disastrous, and climate change poses a threat that calls for our resistance. The possibility of an in-depth information through the numerous weather forecasts doesn’t solve the problem. Weathering has also to do with our psyche, as has always been the case, yet now the vicissitudes and changes are more abrupt, more threatening and, above all, better known. Even weather channels and applications know how to intensify our anxiety.

Let me repeat that this anxiety may affect our innermost core. There is a fragment of a poetry collection that highlights my interest in the wind as a kind of permanent anxiety. What Eugène Guillevic says, in his poem entitled “Terraqué”, is compelling because at the same time it is something very common:

Il y a quelqu’un dans le vent. – There is someone in the wind. [10]

Is there something common between the demon and ourselves – what we call daimon heautou, “demon of the self”? This “someone in the wind” invoked by Guillevic, could it be our own individual demon?

GENIUS

In De Deo Socratis (On the God of Socrates), Apuleius (125-170 AD), a Platonist orator and philosopher, argues that a demon is assigned to every one of us, guiding us discretely. [11]

Socrates is an extreme example, because his philosophical quality enabled him to know and honor his demon, and to entertain a healthy communication with it. Our native demon, Genius, is born with us, feeds from us, and protects us, until the end of our days. The wind that we feel on our forehead, when we experience cold or heat, and make this peculiar gesture, as if we want to keep this sensation or get rid of it, is related to the demon having a kind of contact or effect upon us. We may be upset, we may have had some unexpected idea, we may feel awkward by something we saw, we may have thought of a solution to a problem, or we may have been impressed by something; in any case, this gesture towards our forehead is a gesture of appeasement, of recognition that our demon is a witness to this process. Genius has to do with our forehead, in these moments where the variability of the wind gives us this piece of information – and I guess that for those of us that still have their hair the feeling is even more intense. Besides, this is a way to understand the direction of the wind in art, in painting and sculpture, in the sense that if life is represented in the works, inspiration is not only expressed in a body in motion, but also in the movement of hair around the forehead. [12] Along with clothes, this is a way to register the wind, as a form of historical weathervane, no less.

Insofar as wind, in its etymological relation with anima, corresponds to the Greek word psychē, we see how dominant it is in the conduct of “weather” and how it contributes to our thoughts and acts through weathering. Consequently, our δαιμό- νιον, our spirit and intelligence, is determined by this vital course of Genius, which is something that transcends us, exceeds us, and eludes us, just like the wind that is always invisible but real, nonetheless.

According to Giorgio Agamben, “this most intimate and personal god is also that which is most impersonal in us; it is the personalization of what, in us, goes beyond and exceeds us. If it seems to be identified with us, it is only in order to reveal itself immediately afterward as more than us, and to show us that we are more and less than ourselves. Comprehending the conception of man implicit in Genius means understanding that man is not only an ego and an individual consciousness, but rather that from birth to death he is accompanied by an impersonal, pre-individual element”. [13]

This pre-individual element, could it be perceived in great emotions? And what might be the correspondences with fractiousness and the sudden changes in weather? When we feel enchanted by heavy rain, by the blasting and howling of the wind, when we encounter the unexpected, we find ourselves moved.

“Even before we wonder at the world outside us, what awes and stuns us is the presence within us of a part that is forever immature, infinitely adolescent, and hesitant to cross the threshold of any individuation.” [14]

There is something unknown when we deal with ourselves, and I hope that it doesn’t pertain solely to psychoanalysis. This element resists stubbornly to interpretation, as it is a “zone of unknowability” that becomes even more important when in everyday practice contingency affects our destiny. However calculated our life, this pre-individual element, which is dependent upon Genius and not upon our ego (especially that conventional ego of our IDs and CVs), cannot be recorded and emancipated. On the other hand, the existence of Genius can be revealed in a crossing relation with weather. The “creative melancholy” brought to us by a change in weather activates our relationship with the demon, while this crossing relation is itself marked by the seasons of the year. Here, autumn would probably be the most popular choice, but in fact every season brings out a different view of the demon.

And while in Greek thought two demons coexist in every person, a benevolent and a malevolent one, Horace argues that in fact there is only one, unstable and capricious, now luminous, and now dark – same as the weather.

Our atlas of weather is like the self-portrait of the famous engraving of a map of the world that represents the figure of a jester, a medieval fool, covering the whole world: the Fool’s Cap Map of the World (end of 16th century). This map, dressed in the traditional garb of a court jester with a double-tipped cap – peak, bell –, might have an association with the most extreme weather phenomena: fierce winds, tornadoes, hurricanes, dust- and hailstorms, heavy rainfalls. [15]

If “weathering means learning to live with the changing conditions of rainfall, drought, heat, thaw and storm as never separable from the ‘total climate’ of social, political, and cultural existence of bodies”, [16] then our personal mood could not be unrelated to our own atlas of weather. What if, in the end, it is not Genius that changes, but our relationship with it, for better or for worse – and this variability is itself a result of our relation to weather?

Therefore, our fate is formed in parallel with weather, and Genius, or Juno, as a second self, similarly reacts to our own vicissitudes, having been previously exposed to weather, waiting for us to react and, depending on our mood, to be played accordingly. Against variability, good and bad luck, what matters is how we deal with these emotions and what are the reactions of Genius. All thing considered, our relationship with the demon concerns us as a slapstick condition, in the sense of a view of life rhythmed and tempered as a relation of action and reaction. Sometimes we will slip on the banana peel, we will fall and cry, and others we will fall alright, but we will only laugh about it.

Text by Kostis Velonis

NOTES

1 “The wind blows wherever it pleases.
You hear its sound, but you cannot tell where
it comes from or where it is going. So it is
with everyone born of the Spirit” (Τὸ πνεῦμα ὅπου θέλει πνε􏰀, καὶ τὴν φωνὴν αὐτοῦ ἀκούεις, ἀλλ ̓ οὐκ οἶδας πόθεν ἔρχεται καὶ ποῦ ὑπάγει· οὕτως ἐστὶ πᾶς ὁ γεγεννημένος ἐκ τοῦ Πνεύματος) (John 3: 8).

2 Lucretius, On the Nature of Things
(De Rerum Natura), translated, with an introduction and notes by Martin Ferguson Smith (Indianapolis & Cambridge: Hackett, 1969), Book II: 216, 40.

3 In this sense, when someone, for example, wants to rent a boat, one will sign a contract mentioning among others: “The itinerary is
weather permitted. In case of adverse weather conditions determined by the captain prior to the charter embarkation or /and disembarkation will take place in the home port of Athens”. From the MYBA contract (standard contract between the charter company and the charterer): “The captain shall comply with all reasonable orders given to him by the CHARTERER regarding the management operation and movement of the Yacht, wind, weather and other circumstances permitting” (MYBA Captains’ Guidelines).

4 Lindsay Bremner, “Editorial”, Weathering, Weathermaking, e-flux Architecture, “Survivance”, June 2021, https://www.e-flux.com/architecture/ survivance/397842/editorial-weathering- weathermaking.

5 Astrida Neimanis & Jennifer Hamilton, “Weathering”, Feminist Review 118, no. 1 (2018): 81.

6 “Weathering”, National Geographic Research Library, https://education.nationalgeographic.org/ resource/resource-library-weathering.

7 Neimanis & Hamilton, op. cit.

8 Sria Chatterjee, “The Arts, Environmental Justice, and the Ecological Crisis”, British Art Studies, Issue 18, https://doi.org/10.17658/ issn.2058-5462/issue-18/conversation.

9 Sappho, Poems and Fragments, trans. Stanley Lombardo (Indianapolis/Cambridge: Hackett Publishing Company, 2002). In Greek: Ἔρος
δ ̓ ἐτίναξέ μοι φρένας, ὠς ἄνεμος κὰτ ὄρος δρύσιν ἐμπέτων.

10 Eugène Guillevic, “Terraqué”, Poèmes (Paris: Gallimard, 1942).

11 Modern Greek edition of De Deo Socratis: Το δαιμόνιον του Σωκράτη (Athens: Roes Publications, 2020).

12 “It is pleasing to see some movement in hair, locks, boughs, leafy fronds, and garments.As I said, I myself take pleasure in seeing seven different movements of the hair: hair should twist as if trying to break loose from its ties and rippling in the air like flames, some of it weaving in and out like vipers in a nest, some swelling here, some there.” From Alberti’s famous Libro della pittura,an excerpt also used by Aby Warburg in Renewal of Pagan Antiquity: Contributions to the Cultural History of the European Renaissance, translated by David Britt, introduction by Kurt W. Forster

(Los Angeles: Getty Center for the History of Art and the Humanities, 1999). (Warburg refers there to the deities of wind in Botticelli’s The Birth

13 Giorgio Agamben, Profanations, translated by Jeff Fort (Princeton: Zone Books), 11.

14. 14  Op. cit., 15

15. 15  The irrational element and the stupidity

connected with the presence of wind could also
find an advocate in Baudelaire. In his late fragments, he declares: “I have cultivated my hysteria with
joy and terror. Now, I am continually overcome
by vertigo, and today, Jan. 23, 1862, I was given
a special warning: I felt the wind of the wing of imbecility pass over me.” Charles Baudelaire,
Late Fragments. Flares, My Heart Laid Bare,
Prose Poems, Belgium Disrobed, translated by Richard Sieburth (Yale: Yale Universirty Press, 2022).

16 Neimanis & Hamilton, op. cit., 82.

Almanach des bergers

Kostis Velonis is inspired by ephemeral shepherds’ diaries and almanacs such as forecasts and notes on astronomical and meteorological data for the coming year, as well as trivia around agricultural cultivation and rural life. In his recent large-scale sculptural installations which formed part of ‘Straw Falling on Concrete Floors’ organized by the '2023 Eleusis Cultural Capital of Europe', the artist confronted the challenges of the historical tradition of the city of Elefsina (Eleusis) through an amalgam of ecological and mythological narratives merging natural elements such as straw, animal nests and a submerged tree, with ancient Greek myths around fertility. For the exhibition 'The Shepherds' Diary', Velonis continues to pursue his interest in the interconnection between nature and culture, looking at how the erosion caused by weather elements may affect personal mood while global socio-political shifts are enforced by the climate crisis.

 

The gallery’s space is occupied by a large-scale sculptural installation that recreates the conditions of a gathering of shepherds consisting of hay bales and marble slabs. Much like a displaced environment in urban culture, it functions as a symbol of rural community raising questions around our relationship with nature anew. It invites the visitor to reflect upon man's connection with earth and the 'moods' of weather and to engage critically around human interaction with the natural environment. Meteorological fluctuations and the 'plasticity' of weather, the elements that make up the almanac of rural life, are mirrored here in a new series of wooden wall-works placed close to each other with references to season, month and the length of the day. Installed mainly in pairs, these aim to highlight the transition from one season to another, the succession of months and the alternation of day to night. Velonis's works return to an ongoing existential narrative related to the natural cycle of life and our relationship with earth's soil. These painting-sculptures, presented for the first time in the exhibition, reflect the artist's wider intention to formulate an artistic idiom that balances between the pastoral and the modern.

Duration:  19 November 2022 - 14 January 2023/Kalfayan Galleries 

Opening hours:

Monday 11.00 - 15:00 | Tuesday - Friday 11:00 - 19:00 | Saturday 11:00 – 15:00

Οι μηροί της Δήμητρας

Στάχυα πέφτουν σε τσιμεντένια δάπεδα

Οι μηροί της Δήμητρας (λεπτομέρεια), 2022  

2,5 x 8,2 x 12 Μ

Η θεά Δήμητρα και η κόρη της, Περσεφόνη, προσφέρουν την ιδανική αφήγηση για τον σχεδιαστικό εναγκαλισμό του ανόργανου με το οργανικό στοιχείο και το πώς φαινομενικά διαφορετικές οντότητες και φυσικά φαινόμενα που ορίζονται από την κίνηση και την ακινησία, την έμψυχη και την άψυχη ύλη, την άνθηση και τον μαρασμό, μπορούν να αλληλεπικαλύπτονται και να μην λειτουργούν αντιθετικά. Πρόκειται για μια κατασκευή με αυστηρή γεωμετρική οριοθέτηση, που λειτουργεί ως ένας μηχανισμός της κυοφορίας της συγκομιδής, με τις αγροτικές δραστηριότητες να είναι στενά συνδεδεμένες με την ερωτική  πράξη. Στη μνημειακή αυτή γλυπτική εγκατάσταση η ερωτική αφήγηση δεν υπογραμμίζεται μόνο με το τριγωνικό σχήμα της δομής του ανθρωπόμορφου κτίσματος, αλλά εντοπίζεται και στη λειτουργικότητα της κατασκευής. Οι «μηροί της Δήμητρας» λειτουργούν ως ένα καταφύγιο εντόμων με ορόφους που αποτελούνται από διαφορετικά ανακυκλώσιμα υλικά και φυτά, τα οποία «αποπλανούν» όλα τα είδη των εντόμων που συνεισφέρουν στη διαδικασία της επικονίασης. Η αρχιτεκτονική κλίμακα της κατασκευής συνενώνει τη μοίρα ως μονάδα μέτρησης με τη μοίρα ως πεπρωμένο και τύχη. Το διακύβευμα αυτού του ορθωμένου και κάθετου ανθρωπομορφικού χωραφιού δεν αφορά μονάχα στην επιφάνεια της γης και το ύψος μιας «ανεμόφιλης» κατασκευής, αλλά απευθύνεται και σε μια αντίστροφη πορεία, όπου το ύψος μπορεί να γίνει αντιληπτό ως έσχατο βάθος. Όλες οι αγροτικές δραστηριότητες τις οποίες φροντίζει η Δήμητρα (γη μήτηρ) με το όργωμα, τη σπορά και τον θερισμό, αφορούν και στο χθόνιο στοιχείο. Η Περσεφόνη και η διαμονή της στον Άδη κάποιους μήνες του χρόνου αντανακλούν τη συνέχιση μιας μόνιμης υπαρξιακής αφήγησης με τον φυσικό κύκλο ζωής των φυτών ως σύμβολο γέννησης, θανάτου και αναγέννησης 

 

2023 Ελευσίς Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης/ Αισχύλεια 2022

Τετάρτη-Κυριακή 17:00-21:00
Διάρκεια: 28/8 - 23/10

Τοποθεσία: Παλαιό Ελαιουργείο, Ελευσίνα

 

Διεύθυνση Επιμέλειας: Διεύθυνση Σύγχρονης Τέχνης - Ζωή Μουτσώκου | 2023 Ελευσίς Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης

Συνεργάτις Επιμελήτρια: Ιωάννα Γερακίδη

Αρχιτεκτονική Επιμέλεια: Οι αρχιτέκτονες της Φάλαινας & Διογένης Βεριγάκης

Φωτογραφίες: Πάνος Κοκκινιάς

Επιστημονική και Υλική Υποστήριξη: Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών

Οργάνωση Παραγωγής: Αλέξανδρος Τηλιόπουλος

Συντονισμός Παραγωγής: Γιώργος Κατσώνης

Εκτέλεση Παραγωγής: opbo studio

 

Weather Vane

Weather Vane, 2022

 

Cypress, steel wire

Variable Dimensions

 

This particular sculptural gesture which involves the placement of a cypress tree diagonally towards the sea, arises from the concept of “rooting,” of consolidation, but also of an opposite condition, that of “uprooting” as a broader concept related to violent movement. Dendrophoriae in ancient Greece, celebrations in which trees were carried to the main streets of the city-state, recalled the proximity of rural life in the city, by reuniting the natural element with the artificial. However, the literal meaning of the transportation and movement is evidence of a perception pertaining to the tree’s animation. The cypress tree is moved and repositioned at a temporary location on the Elefsina coastline, at the level of the harbor, behind a sunken ship, whose mast protrudes, taking a diagonal inclination. 

During the installation, some parts of the cypress, raised and supported by “concrete curbs,” will break away from the main structure, fall or break. The “wind-friendly” ( anemophily) inclination of the structure serves as an indication of a meteorological condition, a kind of a wind tunnel. The lateral inclination of the cypress tree implies the action of a force, a strong resistance, involving human will against horizontality and oblivion. 

As with the large sculptural installation in the Old Olive Mill of Elefsina, the boundaries between the organic and the inorganic, movement and immobility, animate and inanimate matter, blossoming and withering in the off-center placement of the tree, are negotiable. The “slanted” posture of the tree highlights concepts such as weight, balance, building and possible collapse, further demonstrating the changing plasticity of the “weather,” in a temporary rooting that struggles to stay alive.  

 

 

 

Straw falling on concrete floors

2023 Εleusis European Capital of Culture, in collaboration with the Aeschylia Festival 2022, presents the in situ visual arts installation “Straw falling on concrete floors” by internationally renowned visual artist Kostis Velonis, at the courtyard behind the open theater of the Old Olive Mill.The installation will be exhibited from Sunday, August 28 to Sunday, October 23,while its official opening will take place on Thursday, September 8, at 20.30. The installation draws inspiration from the myth of Demeter, the goddess of agriculture and fertility, and her daughter, Persephone. With a strict geometric delimitation that functions as a mechanism of gestation and harvesting, agricultural activities are linked to the erotic act. However, the erotic narrative in this monumental sculptural installation is not only underlined by the triangular shape of its structure, but is also found in the functionality of the construction. The “thighs of Demeter” function as an insect shelter with floors consisting of different recyclable materials and plants, which “seduce” all kinds of insects that assist in the pollination process.

With regards to the exhibition, visual artist Kostis Velonis states:

The starting point for the sculptural installation “Straw falling on concrete floors” is the mythological and historical tradition of Elefsina and it is part of a larger study on the tectonic composition of animism. The goddess Demeter and her daughter, Persephone, offer the ideal narrative for the merging of the inorganic with the organic element and how seemingly different entities and physical phenomena, defined by movement or immobility, animate and inanimate matter, flourishing and withering, can overlap and not work in opposition.The architectural scale of the construction connects the notion of moira as protractor measurement unit with the notion of moira as destiny and luck. The stakes of this upright and vertical anthropomorphic field do not only concern the surface of the earth and the height of a “wind-friendly”( Anemophily ) structure, but also address a reverse course, where height can be understood as an ultimate depth. All the agricultural activities that Demeter (earth mother) takes care of by ploughing, sowing and harvesting, also involve the chthonic element. Persephone and her stay in Hades for some months of the year reflect the continuation of a permanent existential narrative with the natural life cycle of plants as a symbol of birth, death and rebirth.

The history of Installation Art at Aeschylia Festival

In 2004, moving past the boundaries of its initial, purely performative, character, Aeschylia Festival included Installation Art as a structural element in its annual artistic programming, a fact that was embraced by the city and its inhabitants. The first visual arts installation that took place as part of the Festival was the work by Vana Xenou, entitled “Elefsis – Pass,” which was presented in the “Kronos” industrial complex. Since then, Elefsina has hosted various internationally renowned visual artists, such as Kalliopi Lemos, Marios Spiliopoulos, Leda Papaconstantinou, Diohante, Stephen Antonakos, Stefanos Tsivopoulos,  Nikos Navridis, Michelangelo Pistoletto, Tarek Atoui, Emilia Bouriti, Eleni Panouklia, Danae Stratou, Aspasia Stavropoulou and Andreas Lolis. Building on this tradition, and highlighting Elefsina as an international meeting point for site-specific and site-sensitive artistic creation, the goal of 2023 ΕΛΕVΣΙΣ European Capital of Culture is to curate the visual installation of the Aeschylia Festival on an annual basis. This year, we are honored to collaborate with the distinguished visual artist Kostis Velonis.

A few words about Kostis Velonis

Kostis Velonis was born in Athens. He holds an MRes in humanities and cultural studies from the London Consortium – Birkbeck College, ICA, AA (MRES) and he studies Arts Plastiques/ Esthétique at Université Paris 8 (D.E.A). He earned his PhD from the Department of Architecture at the National Technical University of Athens and is an Associate Professor at the Athens School of Fine Arts.Velonis’ sculptures explore the comic and awkward condition of the object as a projection of an anthropocentric narrative with allegories of everyday life. Throughout his work, emphasis is placed on the moral implications of error and clumsiness, as well as the gap between dreaming and the reality that thwarts it. The context of this reading is equally articulated in the “common hearth” of the public forum with a systematized vocabulary of forms and materials, suggesting modernist writing in a range of architectural typologies; from the main parts of the ancient Greek theater (stage, stands, orchestra) to the political steps and propaganda pavilions of the European avant-garde.

Exhibition duration: August 28 – October 23 Opening: Thursday, September 8, at 20.30 Old Olive Mill, Elefsina

Information

Organization: 2023 Εleusis European Capital of Culture & Aeschylia Festival

Exhibition Curation: Directorate of Contemporary Art – Zoi Moutsokou

2023 Εleusis European Capital of Culture

Associate curator: Ioanna Gerakidi

Architectural curation: A Whale’s architects & Diogenis Verigakis

Production: opbo studio

Venue: Old Olive Mill, Elefsina
Duration: 28/8 – 23/10
Opening: Thursday 8/9, at 20.30
Opening Hours: 28/8-19/9 Monday-Sunday 19:00-23:00 (on days with performances at 19:00- 20:30) & 20/9-23/10 Wednesday-Sunday 17:00-21:00