Builders, Housewives and the Construction of Modern Athens

Tassos Langis and Yannis Gaitanidis, Builders Housewives and the construction of Modern Athens, (still) 2022, film.

To celebrate the revised third edition of Ioanna Theocharopoulou’s book Builders, Housewives and the Construction of Modern Athens (Onassis Foundation, 2022), the Onassis Foundation is hosting a wide-ranging discussion in the context of Archtober 2022 (NYC's Architecture and Design Month) about the relevance of this modern city, its architecture, and ancient history. In a parallel trajectory, the Onassis Foundation produced documentary, by Tassos Langis and Yiannis Gaitanidis, based on Ioanna Theocharopoulou’s book and sharing the same title, begins (also this fall in New York) its United States and Canada tour, as part of the official Architecture and Design Film Festival program (2022–23).

North American premiere at the Architecture and Design Film Festival 2022
The city of Athens is so much more than the classical architecture that adorns it since there is a vibrant energy, buzz, and density that fills its streets and neighborhoods. The film Builders, Housewives and the Construction of Modern Athens (87 minutes, 2021) by Tassos Langis and Yiannis Gaitanidis unveils a new perspective of the city, examining the most distinctive Athenian building type—the polykatoikía—and the city's reconstruction by the anonymous lay builders and their housewives, who were the most unlikely “co-authors.” The documentary takes a deep dive into the lives of the provincials who came to Athens after the Civil War and sheds light on how they developed their craft and communicated with the educated architects. Based on the book of the same title by Ioanna Theocharopoulou, the film proposes a fascinating account of the provincials’ role and encounter with the “project of modernity.”

ADFF film screenings
September 30–October 1, 2022, New York: Cinépolis Cinemas: 260 W 23rd St: Friday, September 30, 6:45-8:45pm, Theatre 8 / Saturday, October 1, 4:15–6pm, Theatre 9.
November 2–5, 2022, Toronto
November 9–12, 2022, Vancouver
January 16–19, 2023, Los Angeles
January 26–29, 2023, Washington
February 2–5, 2023, Chicago

During the ADFF screenings in the United States and Canada, the third edition of the book will be available for purchase in collaboration with Actar Publishers.

Book launch & panel discussion at Archtober, New York
Thursday, October 13, 6–8pm
Center for Architecture, 536 LaGuardia Place, New York, NY 10012

Architectural historians have tended to disparage the lack of formal planning and the apparent homogeneity of Athen’s “box-like” concrete buildings. By casting Athens as a uniquely local mode of informal urbanism, a phenomenon that, in a broader sense, is found around the world and particularly in the “developing” world, Theocharopoulou’s book offers a critical re-evaluation of the city as a successful adaptation to circumstance, enriching our understanding of urbanism as a truly collective design activity. Builders, Housewives and the Construction of Modern Athens advocates for an architectural history that allows access to the conceptual worlds and the imaginations of builders and inhabitants. This approach departs from a focus on structures designed exclusively by architects and planners, to explore processes—financial, cultural, and material—that rely on self-organization and community. These improvisations and adaptations, which succeeded in producing a dense and vibrant city, can, in turn, help us imagine how to create more sustainable and livable urban models today.

Speakers: Simon Critchley, Hans Jonas Professor of Philosophy, The New School for Social Research / Neni Panourgiá, Adjunct Associate Professor, The Prison Education Program, Psychology Department; Academic Adviser, The Justice in Education Initiative, Columbia University / Ioanna Theocharopoulou, Visiting Lecturer, Department of Architecture, Art and Planning, Cornell University; Author, Builders, Housewives and the Construction of Modern Athens

 

ΜΕΓΑΛΟΥΠΟΛΕΙΣ/ ΝΗΣΙΑ: ΑΛΛΑΓΗ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΟΣ

Γιατί φούντωσε ξαφνικά το ενδιαφέρον για τις καταστροφές του υπερτουρισμού στα ελληνικά νησιά, ιδίως στις Κυκλάδες, αλλά και σε άλλους παράκτιους προορισμούς; Ένα τέτοιο ερώτημα δεν πρέπει να το αντιμετωπίζουμε μακριά από τo συμπληρωματικό του: Γιατί εξακολουθεί να έλκει η Αθήνα τους περιβόητους «ξένους επενδυτές» αλλά και ανήσυχους νέους δημιουργούς και ερευνητές απ’ όλο τον κόσμο, επιφέροντας μια άνευ προηγουμένου μεταβολή στην ίδια την κοινωνική δομή της πόλης και στην αγορά ακινήτων, κυρίως λόγω της μολυσματικής εξάπλωσης του Airbnb; Η καλή φίλη Ίρις Λυκουριώτη ξεκίνησε τη συζήτηση στα κοινωνικά δίκτυα για να συνεχίσει εδώ στα «Πρόσωπα» των «Νέων», με μια διαυγή τοποθέτηση-οδηγό, στην οποία τρύπωξαν στη συνέχεια κι άλλοι. Στην ακολουθία αυτή συνεχίζω σκαλίζοντας τον πυρήνα του θέματος που ενεργοποιεί νέες κοινωνικές και περιβαλλοντικές σχέσεις, ροές, δυναμικές και εντάσεις.

Η ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ ΤΗΣ ΣΥΜΦΟΡΗΣΗΣ

Το 1978 κυκλοφορεί το Delirious New York, το διαβόητο αναδρομικό μανιφέστο του ολλανδού αρχιτέκτονα Rem Koolhaas για το Μανχάταν, το οποίο έμελε να αποτελέσει ένα βιβλίο σύμβολο της δεκαετίας. Πλάι σ’ αυτό θα προσέθετα το Λος Άντζελες: Η αρχιτεκτονική των τεσσάρων οικολογιών (1971) του Reyner Banham και το Μαθαίνοντας από το Λας Βέγκας (1972) των Venturi, Scott Brown και Izenour. Ας κρατήσουμε για την ώρα τα ονόματα των τριών πρωταγωνιστριών πόλεων: Νέα Υόρκη, Λος Άντζελες και Λας Βέγκας. Μέσα από μια παθιασμένη πρόζα και προπάντων κυνικό λυρισμό ο Koolhaas υποστηρίζει ότι από το 1850 η απότομη αύξηση του πληθυσμού και της τεχνολογίας κατέστησαν τη μητροπολιτική νήσο του Μανχάταν ένα είδος εργαστηρίου για τη γέννηση ενός ιδιαίτερου τρόπου ζωής: την «κουλτούρα της συμφόρησης». Τα χρόνια που ακολούθησαν η εξύμνηση της παραληρηματικής πυκνότητας των μεγαλουπόλεων, που αντιπαρατίθεται στη διαλυτική εξάπλωση των προαστίων (sprawl), αναδείχθηκε σε ένα είδος τερματικού του δυτικού πολιτισμού.

Οδηγώντας σε κραιπάλη όλες τις παρανοϊκές ψευδαισθήσεις της πρώιμης νεωτερικότητας, ο Koolhaas επιλέγει το παραθαλάσσιο θέρετρο και το λούνα παρκ του Coney Island ως το χαρακτηριστικό παράδειγμα μιας σειράς «τεχνοψυχικών» μηχανισμών που υλοποιήθηκαν χωρίς καμία επίσημη εξαγγελία. Μεταξύ πολλών άλλων, ενδεικτικά αναφέρω την «ηλεκτρική κολύμβηση» –δηλαδή το κολύμπι με τεχνητό φωτισμό κατά τη διάρκεια της νύχτας– εφόσον λόγω της υπερβολικής «συμφόρησης» οι περισσότεροι επισκέπτες δεν κατόρθωναν να βρουν μια θέση στον ήλιο της παραλίας και να κολυμπήσουν τη μέρα. Οπότε, ανάγοντας μια διαδεδομένη παραθαλάσσια εμπειρία σε μητροπολιτικό σύστημα βάρδιας, η τεχνολογία ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα υποκαθιστά τη «φυσική» εμπειρία. Σ’ ένα τέτοιο εξ ολοκλήρου τεχνητό σύμπαν –το οποίο ο συγγραφέας αποκαλεί «ζωή μέσα στη φαντασία»– το φυσικό και το τεχνητό, το πραγματικό και το φανταστικό δεν μπορούν να διαχωριστούν.

Η επιρροή αυτού του παραληρηματικού –πράγματι– βιβλίου σ’ όλη την αρχιτεκτονική κουλτούρα υπήρξε απροσμέτρητη, ακόμη κι όταν μας αρέσει να το αμφισβητούμε. Κι αυτό γιατί πάνω απ’ όλα περιγράφει τη διάχυση μιας νέας περιβαλλοντικής και κοινωνικής συνθήκης, καθώς και τις πιο εξωφρενικές καινοτομίες και φαντασιώσεις του ύστερου καπιταλισμού, στην κατεξοχήν μητρόπολη, ως ένα συλλογικό έργο το οποίο δημιουργήθηκε χωρίς την πρόθεση κανενός αρχιτέκτονα: Πρόκειται για το σχεδόν αυτόματο υποπροϊόν ενός συλλογικού μητροπολιτικού υποκειμένου. Μην ξεχνάμε ότι μια τέτοια θεώρηση έδωσε και σ’ εμάς τη δυνατότητα να διαβάσουμε με διαφορετικούς όρους το φαινόμενο της αθηναϊκής πολυκατοικίας. Στην αστική μήτρα της οποίας ο ιστορικός της αρχιτεκτονικής Kenneth Frampton διέκρινε το 1985 μια μορφή αναπαραγωγής του κατακερματισμένου μωσαϊκού των νησιωτικών οικισμών. Όσο κι αν φαίνεται παράδοξη μια τέτοια σύνδεση, τόσο οι νησιωτικοί παραδοσιακοί οικισμοί, όσο το Μανχάταν και η αθηναϊκή πολυκατοικία είναι το μέγιστο επίτευγμα ενός συλλογικού υποκειμένου.

Το λέω αυτό γιατί νομίζω ότι είναι λάθος και μάλλον αφελές να διαχωρίζουμε σχηματικά την πόλη απ’ ότι συμβαίνει στα νησιά ή στην ύπαιθρο λες και πρόκειται για τους αντιπροσωπευτικούς τόπους της «κόλασης» και του χαμένου «φυσικού παραδείσου», αντίστοιχα. Αυτός είναι, εξάλλου, ο φανταστικός πυρήνας του μαζικού τουρισμού, ο οποίος καταστρέφει αδυσώπητα ό,τι πασχίζει αγχωτικά να «απολαύσει» και να «διασώσει» ως εμπειρία.

ΝΗΣΙΑ: Η "ΣΤΗΛΗ ΤΗΣ ΡΟΖΕΤΤΑΣ" ΤΟΥ 21ου ΑΙΩΝΑ;

Ωστόσο, μετά από σχεδόν πέντε δεκαετίες, οι αντιλήψεις μας για την «κουλτούρα της συμφόρησης» έχουν αλλάξει εντελώς. Αν το Delirious New York ήταν το βιβλίο που θεματοποίησε μια σειρά μη ορθολογικές έννοιες και συμπεριφορές της μεταμοντέρνας εποχής, τι γίνεται σήμερα, που η κλιματική αλλαγή, οι συνεχείς μεταναστευτικές ροές, οι εκτεταμένες επιπτώσεις της «ανθρωπόκαινου», τα ανθρώπινα και μη ανθρώπινα οικοσυστήματα αλλάζουν τις αντιλήψεις μας για το τοπίο και το περιβάλλον σ’ ολόκληρο τον κόσμο; Οι φαντασιώσεις του Coney Island και του Ουρανοξύστη δεν μπορούν πλέον σε καμία περίπτωση να αποτελέσουν παραδείγματα αυτής της νέας συνθήκης. Σε τέτοιο βαθμό, που ακόμη και ίδιος ο Koolhaas έσπευσε να παρουσιάσει το 2020 στο Guggenheim της Νέας Υόρκης, την έκθεση-έρευνα Countryside: The Future: Το ντελίριο της «συμφόρησης» αντικαθίσταται από τις ραγδαίες αλλαγές που υφίστανται οι αγροτικές και απομακρυσμένες περιοχές του πλανήτη που αποκαλούμε «ύπαιθρο», ήτοι το 98% της συνολικής επιφάνειας της Γης.

Η αλλαγή παραδείγματος είναι επιτακτική επειδή η επιβίωση όχι μόνο του δικού μας αλλά ολόκληρου του ανθρώπινου πολιτισμού στη Γη θα εξαρτηθεί από τις απαντήσεις που θα καταφέρουμε να δώσουμε. Παρότι παραμένει ένα πολύτιμο σημείο αναφοράς, δεν αρκεί να μιλήσει κανείς σήμερα για το «παρόν και το μέλλον» του τουρισμού στη χώρα μας με τον τρόπο έγραψαν ο Γιώργος Κανδύλης, ο Άρης Κωνσταντινίδης, ο Αριστομένης Προβελέγγιος, και ο Α. Καλίνσκη στο πρώτο τεύχος του περιοδικού «Αρχιτεκτονικά Θέματα», το 1967. Διαφορετικές γενιές αρχιτεκτόνων που ακολούθησαν αναζήτησαν διάφορες λύσεις, παράγοντας ένα πλατύ δίκτυ συνδυασμών, αναγνώσεων (δηλαδή «αναγνωρίσεων») αλλά και παραναγνώσεων του τοπίου. Στη συζήτηση που επανεκκίνησε –και ελπίζω να κρατήσει– η Ίρις Λυκουριώτη δοκιμάζει στο πολιτικό φαντασιακό (που τόσο έχουμε ανάγκη σήμερα) και στις σχεδιαστικές μορφές της «αποανάπτυξης»• άλλοι αναζητούν «έξυπνες λύσεις», άλλοι εξακολουθούν να σπαταλούν την κουλτούρα της συμφόρησης στην ατομικότητα και την πολυτελή αισθητική του καλού γούστου, χωρίς να λείπουν και εκείνοι που επιμένουν στο δημοκρατικό δικαίωμα της απόλαυσης. Οι μόνοι που δεν κάνουν απολύτως τίποτα είναι οι αρμόδιοι κυβερνητικοί και διοικητικοί θεσμοί, οι οποίοι σωρεύουν εδώ και χρόνια μια σειρά νομοθετικών παρεκκλίσεων και πονηρών εκτροπών, οι επιπτώσεις των οποίων σήμερα τρομάζουν ενώ αναδιατυπώνονται στο διηνεκές.

Εντούτοις, η απειλή του «υπερτουρισμού» δεν είναι ένα επιμέρους εποχικό πρόβλημα επειδή αφορά τον ίδιο τον τρόπο με τον οποίο κατοικούμε τη Γη. Εκεί ακριβώς έγκειται ο καταστρεπτικός του χαρακτήρας που μας εξοργίζει: Στην αδυναμία κατοίκησης η οποία, θα προσέθετα, δεν αφορά μόνο τους τουρίστες ή τον τουρισμό αλλά όλους μας. Γι αυτό και δεν μπορούμε να αποφύγουμε την αναμέτρηση με ορισμένα καίρια ερωτήματα που διαθέτουν διακριτό ανθρωπολογικό εκτόπισμα: Τι σημαίνει, για παράδειγμα, σήμερα να κατοικείς ή να ταξιδεύεις σε μια χώρα, σε μια πόλη, σε μια υπαίθρια περιοχή, σ’ ένα νησί ακόμη και στους πιο δημοφιλής προορισμούς του μαζικού τουρισμού; Και ειδικότερα στην περίπτωσή μας: μπορούμε να φανταστούμε το μέλλον και τον τουρισμό της χώρας μας με όρους κατοίκησης; Εδώ ανακύπτουν οι χρόνιες εκκρεμότητες της πολιτειακής και της αρχιτεκτονικής μας κουλτούρας που συχνά μετατρέπουν την «πολεοδομία» σε ένα είδος «πολεοκτονίας», και στην περίπτωση των νησιωτικών οικισμών, «νησιοκτονίας»: Δεν διαθέτουμε καμία συλλογικά αποδεκτή αντίληψη για το πώς φανταζόμαστε όχι μόνο το μέλλον των νησιών και των παραθαλάσσιων περιοχών αλλά και του συμπληρωματικού τους αντίστοιχου, των πόλεων. Και δεν εννοώ, βέβαια, τον μανιακό περιορισμό στα ιστορικά παραδείγματα της δεκαετίας του 1960, ή στη νοσταλγία και τη χειροτεχνία του «τι ωραία που ήμασταν κάποτε».

Αν λοιπόν ο μισός αιώνας που μόλις τελείωσε (1970-2020) είχε ως πρότυπο τις μεγαλουπόλεις οι οποίες καθιέρωσαν τη θυελλώδη ψηφιακή αποϋλοποίηση και την ενσωμάτωση των τεχνολογιών των μέσων ενημέρωσης, το μέλλον της αστικής κατάστασης μοιάζει να βρίσκεται όλο και περισσότερο σε αυτό που δεν μπορεί πλέον να παραχθεί σ’ αυτές. Η ολοκληρωτική διάχυση του ψηφιακού σύμπαντος και η κλιματική αλλαγή δεν μπορούν παρά να μεταβάλλουν ριζικά τις αντιλήψεις μας για την κατοίκηση και την πόλη. Σε μια τέτοια αναθεώρηση η επιδημία του Covid συνέβαλε κι αυτή με τον τρόπο της, χωρίς ωστόσο να διατηρεί μοναδικό ρόλο.

Αν, λοιπόν, το Μανχάταν ήταν η «Στήλη της Ροζέττας» του 20ου αιώνα, ορισμένα μικρότερα περιαστικά ή ορεινά κέντρα, οι παραθαλάσσιοι οικισμοί και τα ελληνικά νησιά θα μπορούσαν, υπό προϋποθέσεις, να διεκδικήσουν τον ρόλο αυτό για τον 21ο αιώνα, μόνο αν καταφέρουν να αποφύγουν τη μετατροπή τους σε εφιαλτικούς μη-τόπους του υπερτουρισμού. Γι αυτό και είμαστε υποχρεωμένοι να την αποκωδικοποιήσουμε.

ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΖΙΡΤΖΙΛΑΚΗΣ

ΜΕΓΑΛΟΥΠΟΛΕΙΣ/ ΝΗΣΙΑ: ΑΛΛΑΓΗ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΟΣ

Τα Νέα Σαββατοκύριακο, 3-4 Σεπτεμβρίου 2022

Ο Ιωάννης Δεσποτόπουλος και το Bauhaus

    

Με αφορμή τη συμπλήρωση των 100 χρόνων από την ίδρυση του Bauhaus, το Goethe-Institut σε συνεργασία με τα Αρχεία Νεοελληνικής Αρχιτεκτονικής του Μουσείου Μπενάκη και το Ωδείο Αθηνών παρουσιάζουν την έκθεση με τίτλο «Από το κτήριο στην κοινότητα: ο Ιωάννης Δεσποτόπουλος και το Bauhaus».

Ο Ιωάννης Δεσποτόπουλος είναι ο μοναδικός έλληνας αρχιτέκτονας, ο οποίος έζησε για δύο χρόνια στη Βαϊμάρη κατά την εποχή του Bauhaus κι ήρθε σε άμεση επαφή με τις αρχές, τη διδασκαλία και τους ανθρώπους της διάσημης αυτής σχολής. Η εμπειρία του Bauhaus και γενικότερα του κλίματος της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης ήταν καταλυτική για το μετέπειτα έργο του καθώς ήταν από τους πρώτους έλληνες αρχιτέκτονες που μίλησαν για την ιδεολογική, πολιτική και κοινωνική διάσταση της αρχιτεκτονικής. Κατανόησε το Bauhaus όχι ως ένα «στυλ» αλλά ως έναν τρόπο σκέψης και δημιουργίας, κάτι που εφάρμοσε στην πρόταση του για το Πνευματικό Κέντρο Αθηνών το 1959 και στο κτίριο του Ωδείου Αθηνών, το μοναδικό κτίριο αυτής της πρότασης που υλοποιήθηκε. 
Η έκθεση εστιάζει στο Ωδείο Αθηνών, παρουσιάζοντας παράλληλα πτυχές της διαδρομής του αρχιτέκτονα και άγνωστα στοιχεία από την πρόταση του Πνευματικού Κέντρου. Κεντρικό στοιχείο της έκθεσης αποτελεί η κοινωνική διάσταση του έργου του Δεσποτόπουλου. Η κοινότητα αποτελεί όχι μόνο ένα από τα βασικά στοιχεία της σχολής του Bauhaus αλλά και μία από τις βασικές αρχές οργάνωσης των οικισμών στην Ελλάδα. Ο Δεσποτόπουλος που γνωρίζει καλά αυτές τις αρχές, θα τις μεταφέρει στα σχέδια του Πνευματικού Κέντρου και στο κτίριο του Ωδείου.

Στην έκθεση θα παρουσιαστεί πρωτότυπο υλικό από το αρχείο του αρχιτέκτονα που φυλάσσεται στα Αρχεία Νεοελληνικής Αρχιτεκτονικής του Μουσείου Μπενάκη. 

Eπιμέλεια :  Λουκάς Μπαρτατίλας

https://www.goethe.de/ins/gr/el/sta/ath/ver.cfm?fuseaction=events.detail&event_id=21624950  

Ioannis Despotopoulos und das Bauhaus

Anlässlich des hundertjährigen Jubiläums des Bauhaus präsentiert das Goethe-Institut in Zusammenarbeit mit dem Archiv für Neugriechische Architektur des Benaki Museums und dem Athener Konservatorium („Odeion“) vom 10.
Oktober bis zum 7. November 2019 die Ausstellung „Vom Gebäude zur Gemeinschaft: Ioannis Despotopoulos und das Bauhaus“. Gefördert durch das Auswärtige Amt.

Ioannis Despotopoulos war der einzige griechische Architekt, der zur Zeit des Bauhaus zwei Jahre in Weimar lebte und mit den Menschen, den Prinzipien und der Lehre der berühmten Kunstschule in Kontakt kam.
 
Despotopoulos war zudem einer der ersten griechischen Architekten, die sich mit der ideologischen, politischen und gesellschaftlichen Dimension von Architektur auseinandersetzten. Seine zweijährigen Erfahrungen am Bauhaus und das politisch-gesellschaftliche Klima der Weimarer Republik waren für sein Werk prägend. Er verstand das Bauhaus nicht als „Stil“, sondern als eine Denk- und Schaffensweise, die er in seinem Entwurf für das Kulturzentrum Athen 1959 und im Gebäude der Athener Musikhochschule „Odeion“, dem einzigen verwirklichten Bau dieses Projekts, umsetzte.
 
Im Mittelpunkt der Ausstellung „Vom Gebäude zur Gemeinschaft“ steht das Bauwerk des Athener Konservatoriums: das „Odeion“. Die Schau zeichnet Despotopoulos‘ Lebensweg nach und präsentiert unveröffentlichte Elemente seines Entwurfs für ein Kulturzentrum für Athen. Der Fokus der Ausstellung liegt auf der gesellschaftlichen Dimension seines Werkes. Die Gemeinschaft ist nicht nur eines der entscheidenden Elemente des Bauhaus, sondern auch eines der zentralen Organisationsprinzipien der griechischen Siedlung. Despotopoulos kannte diese Prinzipien bis ins Detail und integrierte sie in die Pläne für das Kulturzentrum sowie in das Gebäude des „Odeion“.

In der Ausstellung werden Originale des Archivs des Architekten gezeigt, das im Besitz des Archivs für Neugriechische Architektur des Benaki Museums ist.

Kurator ist Lukas Bartalilas

https://www.goethe.de/ins/gr/de/sta/ath/ver.cfm?fuseaction=events.detail&event_id=21624950

Landlord Colors: On Art, Economy, and Materiality

This weekend marks the opening of our landmark exhibition Landlord Colors: On Art, Economy, and Materiality. This large-scale exhibition and public engagement series brings together artworks from five international art scenes that have experienced economic and societal upheaval: Italy (1960s-80s), Korea (1970s-80s), Cuba (1990s-present), Greece (2009-present), Detroit, USA (1967-present). It will be on view at Cranbrook Art Museum from June 22 through October 6, 2019, with a special preview celebration on June 21. 

It is a rare opportunity for metro Detroiters to see seminal historic works from around the world along with new commissions from contemporary artists such as Reynier Leyva Novo, Zoë Paul, Kostis Velonis, Matthew Angelo Harrison, and Scott Hocking. 

In Detroit, Cranbrook Art Museum Senior Curator Laura Mott has partnered with Taylor Renee-Aldridge (co-founder of ARTS.BLACK) and Ryan Myers-Johnson (Executive Director of Sidewalk Detroit) to offer a free four-month engagement series that is designed to connect art to history and contemporary life across Detroit. See the full list of events here.

Join us THIS WEEKEND for the opening events!

Friday, June 21, 2019
ArtMembers Preview Party
6–9pm
Cranbrook Art Museum
Free for ArtMembers, $20 at the door
Meet artists Elizabet Cerviño, Olayami Dabls, Tyree Guyton, Jennifer Harge, Carole Harris, Matthew Angelo Harrison, Patrick Hill, Scott Hocking, Addie Langford, Kylie Lockwood, Billy Mark, Tiff Massey, Allie McGhee, Jason Murphy, Reynier Leyva Novo, Zoë Paul, Susana Pilar, Anders Ruhwald, Chris Schanck, Socratis Socratous, and Elizabeth Youngblood, among others. 
Special performance by Elizabet Cerviño at 7:30pm.

Saturday, June 22, 2019
Material Detroit Events Open to the Public
The full schedule can be found here. Special events include:

Dawn to Dusk: Billy Mark Wind Installation. Mark will create a participatory site-specific installation in his neighborhood of Detroit’s North End, featuring a handmade hoodie with 25-foot arms affixed to three flagpoles. Each morning from June 22–July 28, Mark will raise the arms of the sweatshirts at dawn and lower them at dusk. Visitors are invited to put themselves in the garment. Location: 858 Blaine St., Detroit.

3pm: Susana Pilar Alma (Soul) Performance.* The Havana-based Afro-Cuban artist will present a performance that draws upon a true story from the Detroit 1967 Rebellion. In collaboration with local musicians, Pilar will create a performance that honors the music of The Dramatics, whose founding member, Cleveland Larry Reed, survived the police siege on The Algiers Motel in 1967. Location: 8301 Woodward, Detroit.
*In the event of rain, the performance will be moved to Sunday at 3pm at the same location. Please visit our website and social media channels for the most up-to-date information.

1–6pm: Scott Hocking Bone Black Installation. A monumental installation near Atwater Beach utilizes a collection of the metaphorical ‘bones’ of Detroit’s once prosperous economy – the many boats abandoned throughout the city. Theatrically presented as a suspended fleet, Hocking applies “Bone Black” paint to the boats, an industrial pigment from crushed animal bones that has been produced in Detroit since the 19th century. Location: 900 Guoin St., Detroit (entrance on Guoin between Chene and Joseph Campau).

Noon–4pm: Anders Ruhwald Unit 1: 3583 Dubois Installation. Ruhwald will launch this ongoing project that will occupy an entire apartment in Detroit’s Eastern Market neighborhood. The artist investigates themes of transformation and memory through this installation of black ceramic, charred wood, molten glass, and perceptual environments. Location: Unit 1, 3583 Dubois St., Detroit.

3–6pm: Dabls’ MBAD African Bead Museum. A city-block-sized installation by Olayami Dabls that has been a cultural nexus in Detroit since the late 1990s will celebrate the launch of a new storytelling and exhibition space created in partnership with Lorcan O’Herlihy Architects (LOHA). Speakers will include Olayami Dabls (MBAD), Lorcan O’Herlihy (LOHA), Brittney Hoszkiw (Michigan Economic Development Corp.), and others, as well as a live musical performance by Efe Bes’s group iBm. The Material Detroit curators have organized the debut exhibition by Detroit-based artist Elizabeth Youngblood entitled, mat|ter. Set within the installation’s gallery space, the exhibition will serve as a momentary companion to this longstanding creative pillar. Location: 6559 Grand River Ave., Detroit.

Η αμφισβήτηση του τελάρου και η θέση του «ερωτότοιχου» στη μεταπολεμική αφαίρεση (Α΄ Μέρος)

«Entre l'homme et l'amour,

Il y a la femme.

Entre l'homme et la femme,

Il y a un monde.

Entre l'homme et le monde,

Il y a un mur.»

Antoine Tudal, Paris en l'an 2000

Όταν ο Lacan το 1971-2, στην τρίτη από μια σειρά διαλέξεων στο παρεκκλήσιο του νοσοκομείου Sainte Anne, αναφερόταν στον «ερωτότοιχο» εμπνεόμενος από τους στίχους  ενός ποιήματος του Antoine Tudal ίσως να μην γνώριζε ότι η χρήση του λογοπαίγνιου είχε εικαστική αφετηρία. Ο Lacan, αναφερόμενος στην ηχητική και λεκτική ομοιότητα του «έρωτα» (l' amour) και του «τοίχου» (le mur) στη χρήση της γαλλικής γλώσσας, χρησιμοποίησε τις στροφές ενός 22χρονου ποιητή, τον οποίο είχε υιοθετήσει ο Nicolas de Staël στην ηλικία των 6 ετών. Ακολουθώντας τον βίο του Nicolas de Staël, μπορεί κάποιος να ισχυριστεί ότι ο «τριφασικός τοίχος» που περιγράφει ο υιοθετημένος γιος του, που αντιστοιχεί στην αγάπη, τη γυναίκα και τον κόσμο, αφορά άμεσα το περιβάλλον στο οποίο μεγάλωσε, με τον πατέρα του να επιμένει στη χρήση μιας απροσπέλαστης τοιχοποιίας στην σχεδιαστική του γραφή.

Συνεπώς, η εμμονή σε έναν τοίχο που στέκεται ως εμπόδιο και αποδιώχνει αντί να ενώνει δεν ανακαλύπτεται στις διαλέξεις του Lacan, στην ψυχαναλυτική φιλολογία του οποίου ο«ερωτότοιχος» βρίσκει τη θέση του στη καταγραφή του αδιέξοδου μιας σχέσης βασισμένης στη διαφορά των δυο φύλων, καθώς ήδη από τη δεκαετία του 1950 η λέξη «τοίχος» εντοπίζεται στη γλώσσα των καλλιτεχνικών εργαστηρίων.

Στην μεταπολεμική αφαίρεση η χρήση του τοίχου, άλλοτε μέσα από την καθαυτό αναπαραγωγή του και άλλοτε μέσα από μια ματεριαλιστική προσέγγιση της ζωγραφικής επιφάνειας, αντικατέστησε εν μέρει την συμβατική επιφάνεια του τελάρου. Αν και σήμερα η αντίληψη που φέρει την ανάγκη αυτής της μετατόπισης μοιάζει παρωχημένη, η ιδέα της μεγάλης ζωγραφικής για πολλά χρόνια βρίσκεται σε αμυντική θέση, κάτι που ίσως οφείλεται και στην ανάγκη να μετατοπιστεί η ζωγραφική και να κατανοηθεί ως μια διευρυμένη γλυπτική.

http://avgi-anagnoseis.blogspot.com/2018/06/blog-post_53.html#more

Identities and Sub-Modernity Tropes and Psychic Apparatus in Contemporary Greek Culture

Text by Yorgos Tzirtzilakis

https://www.academia.edu/35068551/Identities_and_Sub-Modernity_Tropes_and_Psychic_Apparatus_in_Contemporary_Greek_Culture
 

Το παγώνι

Γιάννης Κεφαλληνός, "Το Παγώνι" , 1946. Χαρακτικό για εικονογράφηση στο"Παγώνι" του Ζαχαρία Παπαντωνίου

Unsung heroes of Athens cityscape

Builders, Housewives and the Construction of Modern Athens is a book for those of us who, blinded by the classical wonders of the Acropolis, have never given much thought to the nondescript cityscape below.

This is not about architect-led building design but an effort to understand the positives of Athens’ 20th century urbanism, warts and all. The heroes of the book are the polykatoikia – the prolific post-war apartment buildings that were built at impressive pace using reinforced concrete frames with masonry infill.

While their white facades, flat roofs and horizontal lines bore some similarities to the forms of modern architecture, these were, as author Ioanna Theocharopoulou points out, extremely simplistic versions. Polykatoikia differed from modern architecture in important ways. Not only did they lack the modern movement’s political and aesthetic agenda, they relied on informal ‘quasi-craft’ processes of construction and avoided innovation, precision and standardisation. Typically they had commercial uses on the ground floor with a marble lobby and staircase leading to a few floors of balconied apartments above. A roomier version was popular in middle and upper middle class areas, often with a maid’s room and a penthouse.

While there were exceptions, the design of this building type was the domain of the builder rather than an architect. It was, says Kenneth Frampton in the foreword,  ‘built for the people, of the people, by the people’.

These were ultra-desirable as symbols of modern city living, especially when combined with the then groundbreaking domestic appliances. This was lifestyle living, 1960s style, that represented progress, optimism and access to ‘the good life’.

The book sets polykatoikia firmly in the context of the preceding century as well as the strife of war and civil unrest of the 20th, and the densification and expansion of Athens. We learn how home ownership swelled as these apartments were constructed as joint ventures between developer and landowner. Typically this involved replacing 19th century neoclassical villas that had gone firmly out of fashion, with the landowner donating the land in exchange for a few units in the new development. In time, the migrant tradespeople working on the developments would become those buying the apartments.

There was a culture of ‘craftiness’ with regard to construction, with the 1955 Building Code legalising existing illegal construction and itself prone to amendments and deviations. Self-built humble dwellings on the city outskirts in time became ‘up-lifted’ to larger buildings as their rural immigrant owners  acquired the money to build polykatoikia and become landlords themselves. Here, the author draws links with the work of Alejandro Aravena’s Elemental practice today in designing homes that facilitate incremental construction and expansion.

Rather more interesting, to me at least, is the account of the social dimension of the polykatoikia and their representation in popular culture. Photos show women involved as labourers in the construction of the apartments but it was inside that they really held sway as interior stylists and consumers. Of course they were still doing all the housework, even if they did now wear a mini-skirt and wield an ultra-modern vacuum cleaner. Men, we learn, might have their own ‘masculine corner’ or room where they could relax in a comfortable leather armchair. Some might even have their own bachelor pad apartment.

Polykatoikia were important as representing a new idea of modern life and of Greek identity, and in doing so, says Theocharopoulou, blurred the previously separate realms of ‘informal/formal, local/foreign, traditional/modern’.

This informative – although sometimes a little dense – book closes with a look at some of the more innovative, recent architect-designed polykatoikia buildings and consideration of how a new generation of civic minded urban activists are responding to Greece’s financial crisis and huge influx of refugees. Some are renovating abandoned polykatoikia as housing, proving once again the resilience and adaptability of these buildings. Faced with such economic and social challenges, Athens needs the resourcefulness, wit and economy of means that this unlauded building type embodies. 

Text by Pamela Buxton

Builders, Housewives and the Construction of Modern Athens by Ioanna Theocharopoulou, foreword by Kenneth Frampton, Artifice

https://www.ribaj.com/culture/builders-housewives-culture-pamela-buxton

From Doxiadis’ Theory to Pikionis’ Work: Reflections of Antiquity in Modern Architecture

In this book, Tsiambaos redefines the ground-breaking theory of Greek architect and town planner Constantinos A. Doxiadis (The Form of Space in Ancient Greece) and moves his thesis away from antiquity and ancient architecture, instead arguing that it can only be understood as a theory founded in modernity. 

In light of this, the author explores Doxiadis’ theory in relation to the work of the controversial Greek architect Dimitris Pikionis. This parallel investigation of the philosophical content of Doxiadis’ theory and the design principles of Pikionis’ work establishes a new frame of reference and creates a valuable and original interpretation of their work. Using innovative cross-disciplinary tools and methods which expand the historical boundaries of interwar modernism, the book restructures the ground of an alternative modernity that looks towards the future through a mirror that reflects the ancient past.

From Doxiadis’ Theory to Pikionis’ Work: Reflections of Antiquity in Modern Architecture is fascinating reading for all scholars and students with an interest in modernism and antiquity, the history and theory of architecture, the history of ideas and aesthetics or town planning theory and design

https://www.academia.edu/34646731/From_Doxiadis_Theory_to_Pikionis_Work_Reflections_of_Antiquity_in_Modern_Architecture

Το κίνημα αναβίωσης της βυζαντινής (λαικοβυζαντινής) παράδοσης στις αστικές εφαρμοσμένες τέχνες την περίοδο του μεσοπολέμου

Ανάτυπο από τον τόμο

«Β΄ Επιστημονικό Συμπόσιο Νεοελληνικής Εκκλησιαστικής Τέχνης

(Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο, 26-28 Νοεμβρίου 2010)

Πρακτικά»

Ευφροσύνη Ρούπα
https://www.academia.edu/2267288/_The_revival_of_Byzantine_aesthetics_in_bourgeois_applied_arts_and_design_in_Greece_in_the_Midwar_period_._In_Greek_

Πλατεία Ομόνοιας: από τον χώρο στις λέξεις

Φύλλο της εφημερίδας Εθνοφύλαξ: ‘Ομόνοιας ανάγκη έχομεν’ (20.10.1862)

Δεν είμαι σίγουρος αν πρέπει (και γω) να προσποιηθώ πως δεν ξέρω τίποτα για την Ομόνοια. Υποθέτω για αρχή πως, ως λέξη -όνομα κοινό– η ομόνοια σίγουρα κάθεται στριμωγμένη ανάμεσα σε άλλες λέξεις, στις σελίδες των λεξικών και εκεί βρίσκει το νόημά της ξανά και ξανά κάθε που μιλιέται ή γράφεται. Αντίστοιχα, ως κύριο όνομα, όνομα πλατείας πιο συγκεκριμένα, γνωρίζω με σιγουριά πως υπάρχει σε καταλόγους, σε χάρτες πόλεων και σε πινακίδες στις γωνίες κτηρίων, σημειώνοντας ειδικά τον τόπο που ορίζει (εικόνα 1) –σε υπόμνηση (ίσως) κάποιας αρχαίας θεότητας (πίνακας 1). Κατ’ επέκταση, η πλατεία Ομόνοιαςστην Αθήνα και η Place de la Concorde στο Παρίσι, αν και δύο διαφορετικοί τόποι, μοιράζονται, εκτός από το ίδιο όνομα, και το πρόθεμα ‘πλατεία’ που περιγράφει με τη σειρά του μία θέση στην πόλη. Η πλατεία Ομόνοιας συνεπώς, εμφανίζεται να παλινδρομεί ανάμεσα στη συνθετική ερμηνεία των δύο αυτών λέξεων, υποστηρίζοντας κατ’ αρχάς μία συλλογική ταυτότητα κοινή, και στην καθημερινή εμπειρία της που αναπόφευκτα διαφεύγει διαρκώς υπερβαίνοντας κάθε υπόθεση σημειολογικής ταύτισης, ή περίπου. Από αυτή τη σκοπιά οι δύο αυτές πλατείες είναι ως σημεία ομόλογα. Μεταπηδούν χωριστά από λέξη σε χώρο και τόπο αλλά και αντίστροφα, όπως θα έλεγε ο Σερτώ, και ενώ ταυτίζονται λεξιλογικά, ταυτόχρονα αποκλίνουν καθώς γράφουν αδιάκοπα διαφορετικούς μετασχηματισμούς της πόλης πάνω τους. Είναι δύο δημόσιοι ανοιχτοί χώροι για τη συνάθροιση ατόμων που συναινούν ή που συναίνεσαν κάποτε σε κάτι με σύμφωνο νου. Πλατεία Ομονοίας · κύριο όνομα ‘όνομα και πράμα’.


Φάνης Καφαντάρης
http://www.athenssocialatlas.gr/άρθρο/ομόνοια-concorde/  

A Puppet Sun

NEON invites you to the opening of the site-specific installation A Puppet Sun by Athens-based artist Kostis Velonis, curated by Vassilis Oikonomopoulos as part of CITY PROJECT 2017.

NEON activates a neoclassical residence at Kaplanon 11, Athens, by commissioning the new installation of Kostis Velonis. The artist conceived A Puppet Sun especially for the site of Kaplanon 11, responding to its history, architecture and position in the heart of the city. The neoclassical residence, constructed in 1891 is a unique architectural example and one of the last remaining buildings of its kind in Athens. Narrated in such an extraordinary space, Velonis’ work addresses the site’s lived experience and memory, investigating the powerful historical, political and cultural intersections as well as personal narratives that are present. The neoclassical residence, constructed in 1981 is a unique architectural example and one of the last remaining buildings of its kind in Athens.

CITY PROJECT is an initiative for public art and the city, conceived and commissioned annually by NEON. NEON aims to activate public and historical places through contemporary art, contributing to the interaction of art, society and the city. This new commission by NEON is the largest-scale solo presentation of Velonis’ work to date.

Curator | Vassilis Oikonomopoulos, Assistant Curator, Collections International Art, Tate Modern

OPENING | CITY PROJECT | A PUPPET SUN | KOSTIS VELONIS

11/10/2017 19:00 - 23:00 

Kaplanon 11, Kolonaki

Free Entrance

OPENING

11 October 2017, 7pm

OPENING HOURS

Wednesday – Sunday | 12.00 – 20.00

http://neon.org.gr/en/event/opening-city-project-puppet-sun-kostis-velonis/

Διπλό Παραμύθι

Ελένη Ζούζουλα, Διπλό Παραμύθι, Ο Παρεξηγημένος γιατρός, Λευκή βιβλιοθήκη, Αθήνα : 1934

Το ναυάγιο που φέρνει την ευτυχία

Ελένη Ζούζουλα, Το ναυάγιο που φέρνει την ευτυχία, Λευκή βιβλιοθήκη, δεκαετία του 30.

Kάτω από τον αριστερισμό του Malevich

Alphonse Allais, Combat de Nègres dans une cave pendant la nuit. Estampe (1897)

Είναι βάσιμο να υποστηριχτεί ότι κάποιοι καλλιτέχνες συνεχίζουν να δρουν κάτω από τον αριστερισμό του Malevich; Τι μπορεί να σημαίνει αυτό πέρα από μια πιθανή εξιδανικευμένη ανάγνωση της άρνησης του τέλους μιας ιστορίας της νεωτερικότητας;

Η τέχνη του Malevich και η συνειδητή του απόκλιση από τις «προπαγανδιστικές» εκτροπές των συναδέλφων του στη ρωσική πρωτοπορία χρησιμεύει και σήμερα ως ένα σημείο αναφοράς σε καλλιτέχνες που δεν ακολουθούν τις σειρήνες της επικαιρότητας. Μια μεταμαλεβιτσική λογική μπορεί να ανιχνευθεί και στον ελλαδικό χώρο και, συγκεκριμένα, στο έργο του Τάκη, της Ρένας Παπασπύρου, του Άγγελου Σκούρτη, του Γιάννη Παπαδόπουλου, της Λητώς Κάττου και της Ευγενίας Αποστόλου, με πολύ διαφορετικό κάθε φορά τρόπο, στην ίδια ωστόσο γραμμή της συνειδητής απόκλισης από τη γλώσσα του σουπρεματισμού. 

Ο Malevich μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως ένα παράδειγμα που ενισχύει τον συνδετικό κρίκο με το προνεωτερικό Βυζάντιο, ώστε και οι πιο ερμητικές αποφάνσεις της ελληνικής πρωτοπορίας να μην φαντάζουν απαραίτητα ξεκομμένες από το διάλογο με τον ίδιο τον ελληνισμό και την επέκτασή του «προς ανατολάς». Ωστόσο, δεν πρέπει να στηριζόμαστε τόσο στην επίδραση της βυζαντινής αγιογραφίας στο έργο του Malevich. Ο Malevich πάνω από όλα υπήρξε ένας πολωνικής καταγωγής καθολικός ριζοσπάστης διανοούμενος που ανανέωσε αλλά και αποδόμησε συνειδητά την ορθόδοξη παράδοση.

http://avgi-anagnoseis.blogspot.gr/2017/05/blog-post_44.html#more 

Genii Loci

Μέσα από την παρουσίαση 100 δημιουργών και την επιλογή 147 αντιπροσωπευτικών έργων από τις συλλογές της Εθνικής Πινακοθήκης-Μουσείου Αλεξάνδρου Σούτζου, του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης καθώς και σημαντικές ιδιωτικές συλλογές της χώρας, η έκθεση επιχειρεί να αναδείξει τη βιωματική και πνευματική σχέση των καλλιτεχνών με τον τόπο, καθώς και τον τρόπο με τον οποίο, μέσω της καλλιτεχνικής έκφρασης, ο τόπος φορτίζεται με ένα πλήθος νοημάτων και συμβόλων που προβάλλουν την ιδιαιτερότητά του και καθορίζουν το πνεύμα, τον χαρακτήρα και την ψυχή του.

Η εννοιολογική διάρθρωση των ενοτήτων της έκθεσης βασίζεται στην κατανόηση των φαινομένων, μέσα από τον συσχετισμό, τον σχολιασμό και την αντιπαραβολή τού χθες με το σήμερα, κι έχει ως κεντρικό ζητούμενο το πώς κάθε φορά η ελληνική καλλιτεχνική παραγωγή συνδιαλέγεται με το παρελθόν και τα διεθνή νεωτεριστικά πρότυπα.

Η έκθεση δομείται εννοιολογικά σε τρεις μεγάλες ενότητες. Η πρώτη πραγματεύεται την έννοια της ταυτότητας και το αίτημα της ελληνικότητας όπως αυτό διατυπώθηκε τη δεκαετία του ‘30 και τη μεταπολεμική περίοδο. Η δεύτερη αναφέρεται στην έννοια της αμφισβήτησης και στην αισθητική και πολιτική ρήξη των δεκαετιών του ’60 και του ’70, ενώ η τρίτη στην έννοια της αναζήτησης και στις μεταμορφώσεις που συντελούνται στη σύγχρονη ελληνική τέχνη σε σχέση με την παράδοση και τη μνήμη, τη διερεύνηση υπαρξιακών πεδίων και τις κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις από τη δεκαετία του ’80 έως σήμερα.

Επιμελητές της έκθεσης είναι οι ιστορικοί τέχνης Έφη Αγαθονίκου, Τίνα Πανδή, Θοδωρής Μάρκογλου και Σπύρος Μάκκας, ενώ τον αρχιτεκτονικό-μουσειογραφικό σχεδιασμό έχει αναλάβει ο αρχιτέκτονας Αλέξανδρος Ξενάκης.

At the end of the demonstration day, 2009

Συμμετέχοντες Καλλιτέχνες

Αβραμίδης Ιωάννης, Αγγελιδάκης Ανδρέας, Ακριθάκης Αλέξης, Αλεξίου Νίκος, Αληθεινός Δημήτρης, Αντωνάκος Στήβεν, Απάρτης Θανάσης, Απέργης Αχιλλέας, Αστεριάδης Αγήνωρ, Βακιρτζής Γεώργιος, Βαρώτσος Κώστας, Βασιλείου Σπύρος, Βελώνης Κωστής, Βλάχος Βαγγέλης, Γαΐτης Γιάννης, Γερόλυμπος Γιώργης, Γεωργίου Απόστολος, Γουναρόπουλος Γεώργιος, Δαμπασίνα Λυδία, Δανιήλ (Παναγόπουλος), Διαμαντόπουλος Διαμαντής, Δίγκα Κλεοπάτρα, Διοχάντη, Εγγονόπουλος Νίκος, Ευθυμιάδη-Μενεγάκη Φρόσω, Ζογγολόπουλος Γιώργος, Ζούνη (Σαρπάκη) Όπυ, Θόδωρος, Καλλιγά Λίζη, Καναγκίνη Νίκη, Κανιάρης Βλάσης, Καπράλος Χρήστος, Κατζουράκης Κυριάκος, Κατζουράκης Μιχάλης, Κατράκη Βάσω, Κεσσανλής Νίκος, Κοκκινιάς Πάνος, Κοκκινίδης Δημοσθένης, Κόντογλου Φώτης, Κοντόπουλος Αλέκος, Κοντός Δημήτρης, Κουνέλλης Γιάννης, Λαζόγκας Γιώργος, Λάππας Γιώργος, Λοϊζίδου Μαρία, Λογοθέτης Στάθης, Μαγγιώρου Λουκία, Μανουσάκης Μιχάλης, Μόραλης Γιάννης, Μποκόρος Χρήστος, Μπότσογλου Χρόνης, Μπουτέας Γιάννης, Μυταράς Δημήτρης, Ναυρίδης Νίκος, Νικολάου Νίκος, Ντάβου Μπία, Ξαγοράρης Ζάφος, Ξαγοράρης Παντελής, Ξενός Γιώργος, Παπαδημητρίου Μαρία, Παπαηλιάκης Ηλίας, Παπακωνσταντίνου Λήδα, Παπακωνσταντίνου Νίνα, Παπαλουκάς Σπύρος, Παπασπύρου Ρένα, Παρθένης Κωνσταντίνος, Παρμακέλης Γιάννης, Πάστρα Ναυσικά, Πεντζίκης Νίκος Γαβριήλ, Ρόρρης Γιώργος, Ρωμανού Χρύσα, Σαμαράς Λουκάς, Σεμερτζίδης Βάλιας, Σικελιώτης Γιώργος, Σκυλάκος Βασίλης, Σπαχής Άγγελος, Σπηλιόπουλος Μάριος, Σπυρόπουλος Γιάννης, Στάμος Θεόδωρος, Στέρης Γεράσιμος, Σόρογκας Σωτήρης, Σούλου Χριστιάννα, Στραπατσάκη Μαριάννα, Σώχος Αντώνιος, Τάκις (Βασιλάκης Παναγιώτης), Τάσσος Α., Τέτσης Παναγιώτης, Τσαγκάρης Πάνος, Τσαρούχης Γιάννης, Τσιβόπουλος Στέφανος, Τσόκλης Κώστας, Φαϊτάκης Στέλιος, Φασιανός Αλέκος, Χαραλάμπους Πάνος, Χατζηκυριάκος-Γκίκας Νίκος, Χατζημιχάλης Γιώργος, Χριστάκης Τάσος, Χρύσα, Ψυχοπαίδης Γιάννης, Ψυχούλης Αλέξανδρος

30 Νοεμβριου - 8 Ιανουαριου : "Genii Loci. Ελληνική Τέχνη από το 1930 έως σήμερα"

Κρατικό Μουσείο Manege, Αγ.Πετρούπολη,

http://www.manege.spb.ru/en/