The Propeller Keeps Turning

The Propeller Keeps Turning, 2024 

Fiberglass, resin, iron

 

Η ποιητική γραφή στο τεχνοκριτικό και επιμελητικό λόγο: ανάμεσα στην διατάραξη και την αμεσότητα του νοήματος.

Η χρήση του ποιητικού λόγου ενώ χρησιμεύει για την διατάραξη του συνεκτικού νοήματος ταυτόχρονα μπορεί να το συμπυκνώνει και να το καθιστά πιο άμεσο από οποιοδήποτε ίσως άλλο είδος κριτικής σκέψης.  Η θέση μου είναι ότι η χρήση μιας ποιητικής γραφής στην ανάλυση του έργου τέχνης μπορεί να αναδείξει ιδέες με έναν μοναδικό και πολυεπίπεδο τρόπο χωρίς απαραίτητα να μειώσει την κριτική της ικανότητα. 

Τα τελευταία χρόνια παρατηρώ μια σύγκληση ανάμεσα στην τεχνοκριτική και σε κάποιες πτυχές του θεωρητικού επιμελητικού λόγου οι οποίες λειτουργούν λίγο πολύ ως συγκοινωνούντα δοχεία. Αρκετά συχνά τόσο ο τεχνοκριτικός όσο και ο επιμελητής θα υποστηρίξουν κάποιες κομψές παραλλαγές ήδη αφομοιωμένων εννοιών, βασισμένων σε κείμενα και σε θέσεις που αντανακλούν το κοινωνικό ήθος της εποχής, το ταλαιπωρημένο zeitgeist.

Σε αυτές τις περιπτώσεις όταν διαβάζω τα επιμελητικά κείμενα που συνοδεύουν συνήθως τις ομαδικές εκθέσεις οι προθέσεις γίνονται εύκολα αντιληπτές, και όλα μοιάζουν σαν να έχουν ειπωθεί από πριν. Δεν είναι μόνο ότι μέσα στο πλαίσιο των trends μιας διανοητικής μόδας επαναλαμβάνουν εν μέρει το ένα το άλλο μέσα από τις ίδιες θεματικές περιοχές και τις γνωστές διαδρομές σκέψης αλλά αυτό που επαναλαμβάνεται αφορά και το ύφος μιας συγκεκριμένης γραφής. Kαι αυτό είναι ακόμη χειρότερο. Επιπλέον θα έλεγα ότι αποκτάει πια τις διαστάσεις μιας “κοινοτοπίας του κακού” η ευκολία της πρόσβασης στο τοπίο του ΑΙ . Είναι η κυρίαρχη επιλογή στη πρόθεση της βελτιστοποίησης ενός προβλεπόμενου λόγου ; Το σίγουρο είναι ότι η πρωτότυπη σκέψη υποφέρει και η επιθυμητή εικόνα είναι η ομογενοποίηση του κειμένου με τη βατή και εύληπτη δομή των επιχειρημάτων. Κάθε φορά που επισκεπτόμαστε το ChatGPT σκοπεύουμε στην  ενιαιοποίηση της γραφής, να είναι ακόμη πιο τυπική από την προηγουμένη φορά που το επιχειρήσαμε.

Δεν μ’ εκπλήσσει λοιπόν ότι ο ιστορικός τέχνης, ο επιμελητής, ο δημοσιογράφος και ο ακαδημαϊκός στοχαστής θέλει να αποφύγει το άγχος της τυχαίου και να καλύψει το νοηματικό κενό των εικαστικών έργων με μια γραφή που δεν θα της “ξεφύγει” κάτι. Αυτό συνέβαινε πάντοτε άλλα η έγνοια για τη χρήση μιας αιτιώδους αφήγησης υπαγορεύεται επιπλέον και από τις αριθμημένες προτάσεις του ΑΙ. 

Ο νεοπραγματιστής στοχαστής Richard Rorty στην μελέτη του για την “Τυχαιότητα, Ειρωνεία, Αλληλεγγύη” (Contingency, Irony, and Solidarity, 1989) στρέφεται αποφασιστικά στην αποδοχή της τυχαίου μέσω της λογοτεχνίας σε αντίθεση με τις γλωσσικές κατασκευές του θεωρητικού λόγου που στοχεύουν σε μια γνωσιολογική κατεύθυνση. Ο Αμερικανός φιλόσοφος μας υπενθυμίζει ότι ο Nietzsche πίστευε ότι μόνο οι ποιητές μπορούσαν να αντιληφθούν πραγματικά την τυχαιότητα 1. Για μας τους υπόλοιπους  συνήθως επιμένουμε πως, στην πραγματικότητα, υπάρχει μόνο μια αληθινή περιγραφή της ανθρώπινης συνθήκης και ο  γραπτός λόγος που συγκροτούμε είναι μια “άσκηση” προσπεράσματος του τυχαίου. 

Οτιδήποτε δε μπορεί να αιτιολογηθεί και να συγκροτηθεί γύρω από μια ιστορική συνέχεια θεωρείται ότι εκφέρει ένα γνωσιολογικό κενό, μια επιπολαιότητα στο χειρισμό της σκέψης και της γραφής. Μια σύλληψη που είναι ασυνεχής και που δεν εντάσσεται σε ομάδες με γένη και υποείδη εκφέρει την αίσθηση ότι χάνεται ο έλεγχος της ερμηνείας. Όμως υπάρχει ένας κόσμος που είναι μεγαλύτερος  αποτην στενότητα εννοιών σφυρηλατημένων από κάποια παράδοση, ένας κόσμος του οποίου η φιλοσοφική απορία του Αριστοτέλη αφήνει ένα διάνοιγμα ώστε εμείς ως επινοητές χαράζουμε το δικό μας αποτύπωμα γνωρίζοντας ότι πάντα θα μας διαφεύγει κάτι στο σύνολο. 

Το ερώτημα περί της ουσίας και στην περίπτωση της επιμελητικής και τεχνοκριτικής γραφής, η ουσία που αφορά στο έργο η το σύνολο της ενότητας του καλλιτέχνη είναι μόνο μια γνώμη. Για τον Nietzsche στην τρίτη πραγματεία της “γενεαλογίας της ηθικής”(1887) το νόημα επιτρέπει μια ρευστή συνθήκη, την αποκρυπτογράφηση άλλων νοημάτων. Για τον Γερμανό στοχαστή που όρισε ένα τεράστιο πεδίο πρωτοτυπίας στη σκέψη και στη γραφή της σκέψης το “θεωρείται¨ είναι το πραγματικό “είναι”. 2 Το νόημα δεν έχει σταθερή βάση, είναι κάτι που εξελίσσεται. Εκατό χρόνια αργότερα, ο Gilles Deleuze στο γνωστό κείμενο που αναφέρεται στην ανωτερότητα της αγγλοαμερικανικής λογοτεχνίας έναντι της γαλλικής θα υποστηρίξει κάτι παρόμοιο ότι η γραμματική και ο συλλογισμός δεν έχουν ως στόχο την υποταγή των συνδέσμων στο ρήμα “Είναι” 3. Ο Deleuze μας παροτρύνει να προχωρήσουμε πιο μακρυά, να υποσκάψουμε το “Είναι” ώστε να καταρρεύσει. Στη συνέχεια μας προτείνει να το αντικαταστήσουμε με το “Και”. Το “Και” μας βοηθάει να διαπιστώσουμε ότι οι σχέσεις ξεφεύγουν από τους όρους τους, βρίσκονται έξω από τους τυπικούς φιλοσοφικούς προσδιορισμούς του Είναι που αντικατοπτρίζει με απόλυτο τρόπο την ύπαρξη. Ο Γάλλος φιλόσοφος που αμφισβητεί τη γαλλική λογοτεχνία επειδή εμμένει στην πρωταρχική βεβαιότητα ενός σταθερού σημείου, ανοίγει την πύλη για να εφαρμόσουμε τον εμπειρισμό σε μια κριτική γραφή, παρόμοια με τους συλλογισμούς μας γύρω από την εικαστική μας τροπή. “Να σκεφτόμαστε με το ΚΑΙ αντί να σκεφτόμαστε με το Είναι”. 4 Έξαλλου κάπως έτσι δεν εφαρμόζουν οι εικαστικοί, την μεθοδολογία τους, εμπειριοκρατικά; Πειραματιζόμαστε σε ένα assemblage ιδεών, σχέσεων και περιστάσεων και στο τέλος της ημέρας χαράζουμε τη δική μας γραμμή φυγής. 

Ο κριτικός λογοτεχνίας Harold Bloom στην “αγωνία της επίδρασης” επισήμανε ότι η έγνοια κάθε ποιητή τους τελευταίους τρεις αιώνες είναι ο φόβος ότι δεν έχει απομείνει τίποτε για αυτόν να πραγματοποιήσει.5 Τουλάχιστον αυτό σημαίνει ότι δεν υπάρχει κάποια παγίδευση σε μια διαλεκτική ερμηνεία της ιστορίας, αφού το κίνητρο του ποιητή βρίσκεται στην ανάγκη του να διαφοροποιηθεί και όχι στο να επαναλάβει ένα ύφος που έχει προϋπάρξει. Η μελέτη του Harold Bloom εκδόθηκε το 1941 αλλά δεν νομίζω να υπάρχει έστω και ένας ποιητής που να μην έχει σκεφτεί το ψυχοφθόρο lieu commune της επανάληψης. Η σύγχρονη τεχνοκριτική και επιμελητική γραφή δεν φαίνεται να μοιράζεται την ίδια την αγωνία, αντίθετα πολλές φορές ηγείται της προσπάθειας να μην ξεφύγει από τον κανόνα ενός δοκιμασμένου και νομιμοποιημένου λόγου. Είναι άλλο το κίνητρο; Νομίζω πως δεν θα έπρεπε ακόμη και αν οι συνθήκες διαφέρουν. Αρκετοί από τους συγγραφείς τεχνοκριτικών κειμένων δεν αντέχουν το απρόβλεπτο και την τυχαιότητα μέσα στη γραφή. Θα υποστήριζα ότι δεν αντέχουν την διαφεύγουσα αλήθεια της ποίησης, την μαρτυρία μιας γραφής που μας ξαφνιάζει. Αυτή την “αστραπιαία στιγμή καθαρότητας” όπως θα έλεγε ο Vladimir Jankelevich η οποία δεν “διαθέτει τον χρόνο να ολοκληρωθεί σε φως , μήτε τη δύναμη να φωτίσει τη ζωή” 6 ωστόσο μας δίνει την πρόκληση μιας περιστασιακής ευκαιρίας να αναζωογονηθούμε έστω και φευγαλέα πριν ξαναπέσουμε στη χειμέρια νάρκη ενός καθρεπτικού επαναλήψιμου διεκπεραιωτικού λόγου. 

Η ψηλάφηση λοιπόν της τυχαιότητας που αρθρώνεται με τις αντιφάσεις της δικής μας κοινωνικής οργάνωσης και η οποία απέχει αισθητά από την έπαρση ενός νοηματοδοτημένου στην εντέλεια κόσμου είναι κάτι που λείπει αρκετά συχνά από την επιμελητικη την ακαδημαϊκή αλλά και την δημοσιογραφική γραφή η οποία δεσμεύεται με περιχαρακωμένες αφηγήσεις.

Μήπως θα έπρεπε να μας ενδιαφέρει εξίσου μια γραφή που έχει την ειλικρίνεια να τα βάζει με τους ίδιους της τους ισχυρισμούς, μια γραφή που γνωρίζει ότι αποκλίνει από τις συνήθεις προοπτικές του τεχνοκριτικού λόγου στη περίπτωση μας; Υπάρχει η δυνατότητα να είμαστε ακόμη πιο θαρραλέοι να ομολογήσουμε ότι κάποιες απόπειρες ανάγνωσης ενός εικαστικού έργου μπορούν να αναγνωστούν και να μελετηθούν ως σκόπιμες παρερμηνείες του ;  Yποψιάζομαι oτι το Λουκρητιανό “κλίναμεν” θα μας ενθάρρυνε σε μια ανάλογη προοπτική για την καταγραφή μιας παρέκκλισης, κάτι που αγαπάει σφοδρά ο ελεύθερος στοχασμός. 

Έξαλλου αυτή δεν είναι εν μέρει η υποχρέωση κάθε ιστορικού τέχνης, να εγκαταλείψει τις βεβαιότητες των πηγών και να επιδοθεί σε νέους μηχανισμούς αφηγηματικής πλαισίωσης του έργου ; Όπως σημειώνει ο  Richard Rorty, ο Ρώσος συγγραφέας  Vladimir Nabokov έχτισε το καλύτερο μυθιστόρημα μαύρης κωμωδίας, τη Χλωμή φωτιά,  γύρω από τη φράση “Η Ζωή του ανθρώπου σαν σχόλιο σε δυσνόητο ανολοκλήρωτο ποίημα”.

1 Richard Rorty. Τυχαιότητα ειρωνεία αλληλεγγύη, μτφρ. Κώστας Κουρεμένος  (Αθήνα : Αλεξάνδρεια, 2002), 67.

2 Friedrich Nietzsche, Γενεαλογία της ηθικής, μτφρ.Ζήσης Σαρίκας ( Θεσσαλονίκη : ΕκδόσειςΠανοπτικόν, 2012). Για μια λεπτομερέστερη περιγραφή της νιτσεικής γραφής για την προτίμηση της μεταφοράς έναντι της έννοιας βλ. τη μελέτη της Sarah Kofman. Nietzsche et la métaphore (Paris : Editions Galilee, 1983).

3 Gilles Deleuze, Claire Parnet,  Dialogues (Paris : Flammarion, 1977).

4 Ο.π., 71. 

5 Harold Bloom. Η αγωνία της επίδρασης – Μια θεωρία για την ποίηση, μτφρ. Δημήτρης Δημηρούλης (Αθήνα : Αγρα, 1989), 148.

6 Vladimir Jankélévitch. Κάπου στο ανολοκλήρωτο, μτφρ. Λίζυ Τσιριμώκου, (Αθήνα : Πόλις, 2021),115.

7 Richard Rorty. Τυχαιότητα ειρωνεία αλληλεγγύη, 87.

Vladimir Nabokov. Χλωμή φωτιά, μτφρ. Κατερίνα Γκούμα–Μεταξά, Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ (Αθήνα :Καστανιώτης, 2001).

https://popaganda.gr/postscripts/i-poiitiki-grafi-ston-technokritiko-kai-epimelitiko-logo/

 

Low Suns

Rubber Ray, 2024

420 x 0,19 x 2 m 

Polyethylene, soil, plastic 

Marble, Labour and the Sun, 2024 

0,22 x 0,23 x 019 cm 

Marble, nylon wire

Low Sun, 2024

1,4 x 0,60 x 18 cm

Polyethylene, metal

Everything Ι touch turns into me

Archaeology of Gesture

Group Show @space.52

Curated by Evagoria Dapola

@scale_appropriate 

Nikos Alexiou. The Collection

In the still sleeping town the force that drives the trees is the midnight noise that empty rooms may make, 2005 

Wood, veneer, acrylic, felt, clay, canvas, seeds 

Variable Dimensions

In 2010, a few months before he passed away, Nikos Alexiou (1960-2011) donated to the Benaki Museum his rich contemporary art collection that he created with great dedication and patience, along with his artistic work. It is a unique set of artworks by contemporary Greek and foreign artists, which reveals a special aspect of Alexiou’s the multifaceted activity, that redefined the artistic practices in Greece in the late 20th and early 21st century, with a long-lasting impact.

The exhibition presents this donation, introducing it as part of the artist's own practice but also as an example of an artist-collector capable of contributing not only to the reflection on the artistic production of twenty years (1990-2010) but also to the creation of existential worlds and unexpected constellations of meaning.

The corpus of these 236 works by eighty-four artists can also be understood as an "open work" that Alexiou constantly rearranged in his places of residence, multiplying synapses and narratives.

This ensemble is governed by certain recognizable characteristics: a preference for the minor event or gesture, craftsmanship and fleeting personal traces, an obsession with paper, transparency and lightness, an interest in the relationship of line to space, webs and grids, a delicate balance between disorder and order and, above all, a prominent attitude of artistic solidarity. All those things that we could call a passion for creating and interweaving worlds (referring to the Greek dia-kosmos, meaning ornament but also – literally- inter-world).

The multi-layered and at the same time imperfect character of the Collection makes it a functional unity and proposes a tactile and physical experience emerging from a special in situ installation in collaboration with the architectural office AREA. Curated by: Polina Kosmadaki, Yorgos Tzirtzilakis

Artists:

AIDS-3D (Daniel Keller, Nik Kosmas), Alexis Akrithakis, Andreas Angelidakis, Andisheh Avini, Vassilis Balatsos, Carmen García Bartolomé, Dikos Byzantios, Gustav Ceder, Bernhard Cella, Yannoulis Chalepas, Panos Charalambous, Manolis Charos, Adam Chodzko, Kostas Christopoulos, Daniel, Stephen Dean, Katerina Diakomi, Dimitris Foutris, Pavlos (Dionyssopoulos), Werner Moser Dorfmann, Jimmie Durham, Jack Early, Dora Economou, Kostis Velonis, Naya Frangouli, Vasso Gavaise, Alexandros Georgiou, Voula Gounela, Elias Kafouros, Eleni Kamma, Irene Karagiannopoulou, Apostolos Karakatsanis, Apostolos Karastergiou, Polydoros Karyofyllis (Poka-Yio), Stathis Katsarelis, Anne Kern, Panos Kokkinias, Haris Kontosfyris, Daphne Kostopoulou, Kostas Koulentianos, Antonis Kyriakoulis, George Lappas, Spyros Litinas, Pieretta Lorentzatou,Jason Meadows, Deanna Maganias, Jörg Mandernach, Caitlin Masley, Voula Masoura, George Mavroidis, Michael Michaelides, Christos Mitas, Christina Mitrentse, Amy O'Neill, Christodoulos Panayiotou, Maria Papadimitriou, Leonidas Papadopoulos, Dimitris Papaioannou, Aemilia Papaphilippou, Nina Pappa, Enoc Perez, Simon Periton, Elena Poka, Marie Françoise Poutays, Mantalina Psoma, Mary Redmond, Rémy Rivoire, Vicente Rojo, Georgia Sagri, Yorgos Sapountzis, Kai Schiemenz, Minas Semerdjian, Jim Shaw, Irys Schenker, Alex Slade, Danae Stratou, Stephen Sutcliffe, Philip Tarlow, Yuken Teruya, Gert & Uwe Tobias, Nikos Triantaphyllou, Alexandros Tsadilas, Nanos Valaoritis, Ino Varvariti, Kostis Velonis, Lydia Venieri, Vangelis Vlahos, Pae White, Manolis Zacharioudakis.

Warm thanks to Popi Alexiou and the Association ‘Megalos Kipos: Nikos Alexiou Archive’ for their support, the access to archival materials and the loan of the unique Filing Cabinet of the artist.