Στο Κατά Ιωάννη Ευαγγέλιο υπάρχει μια σκηνή όπου ο Ιησούς στο τέλος της ημέρας συζητά με τον Νικόδημο για την ύπαρξη του Θεού. Στέκονται οι δυο τους σε μια ταράτσα στην Ιερουσαλήμ και ο Ιησούς τού μιλά για τον Θεό εξηγώντας του ότι είναι πνεύμα, με τον ίδιο τρόπο που κι εμείς πολλές φορές συζητάμε κάπως χαλαρά με τους φίλους μας όταν καθόμαστε τα βράδια στην αυλή του σπιτιού μας, στην ταράτσα ή στο μπαλκόνι μας, σε κάποια συνοικία της Αθήνας. Μια σκηνή πολύ οικεία κυρίως τους καλοκαιρινούς μήνες είναι όταν παρατηρούμε σε μια παράλια τους αστερισμούς ή όταν απολαμβάνουμε τον ήλιο που χάνεται στο βάθος με την πρώτη εμφάνιση των άστρων στην ύπαιθρο. Αυτό που συζητούν οι δυο τους, πάντα σύμφωνα με το Ευαγγέλιο, αφορά την εμπειρία του πνεύματος που μπορεί να γίνει αισθητή με την περιγραφή του ανέμου:
Τὸ πνεῦμα ὅπου θέλει πνεῖ, καὶ τὴν φωνὴν αὐτοῦ ἀκούεις, ἀλλ ̓ οὐκ οἶδας πόθεν ἔρχεται καὶ ποῦ ὑπάγει· οὕτως ἐστὶ πᾶς ὁ γεγεννημένος ἐκ τοῦ Πνεύματος. [1]
Μπορούμε να υποθέσουμε ότι εκείνη τη στιγμή που μιλάνε φυσάει λίγο ο άνεμος και γίνεται άμεσα αντιληπτός και από τους δύο. Η εβραϊκή λέξη ruah αντιστοιχεί στην ελληνική λέξη πνεῦμα και στο λατινικό spiritus, ενώ οι τρεις αυτοί όροι σημαίνουν την ανάσα του ανέμου. Όμως υπάρχει και μια συγγενική λέξη αναφορικά με την υπόσταση του πνεύματος, που είναι η ψυχή και το λατινικό της ισοδύναμο, anima. Το συναρπαστικό είναι ότι και εδώ δεν μπορούμε να αποφύγουμε την παρουσία του ανέμου, αφού το anima προέρχεται από το ελληνικό ἄνεμος. Αν στη θρησκευτική συνείδηση φαίνεται κατανοητό για ποιο λόγο ο άνεμος είναι μια χρήσιμη και εύχρηστη μεταφορά για την ύπαρξη του θεού, αφού αυτή δεν μπορεί να ειπωθεί αλλά μπορεί να γίνει αισθητή ως βίωμα, εξίσου ενδιαφέρων είναι ο ανιμιστικός χαρακτήρας που μπο- ρεί να επιβάλει στην τεκτονική ακινησία της ύλης. Στην τέχνη και στις εφαρμογές της, αυτό μπορεί να συνοψιστεί στη δυναμική της υπόστασης της ιδίας της ζωής με την περιγραφή και την απόδοση της κίνησης, η οποία είναι παράγωγο του ανέμου.
Όμως θέλω να επιστρέψω στην ανάσα του ανέμου ως μια εμπειρία που δραπετεύει, όταν προσπαθούμε να την ορίσουμε ως φόρμα και ως μέγεθος και η οποία αδυνατεί να εγκλωβιστεί κάπου και να αποκτήσει σχήμα. Αυτή την κατεύθυνση της σκέψης μου, προς τον άνεμο και τις μεταβολές του, γιατί και η σκέψη προς τα κάπου κατευθύνεται,δεν σκοπεύω να την περιορίσω αποκλειστικά στην ιουδαιοχριστιανική θεολογική παράδοση, αλλά επιθυμώ να την επαναπροσδιορίσω στην οντολογική σκέψη μέσω των μεταπτώσεων του καιρού, της αρχής της κίνησης και των παραγώγων της, όπως της εμψύχωσης (animation). Πώς αυτό το φυσικό φαινόμενο στην ελληνορωμαϊκή σκέψη, με τις θεότητες του ανέμων αλλά και με την αρχική καταγωγή των θεών, συνδυάζεται με τη μοίρα και την ικανότητά της να σκορπίζει το χάος;
Όσον αφορά τη μοίρα, το χάος και τη συμβολική εκπροσώπηση του ανέ- μου ή των ανέμων, που κάποιοι από αυτούς είναι καταστρεπτικοί ενώ κάποιοι άλλοι ευεργετικοί, θα πρόσθετα ότι συνθέτουν ένα πλέγμα που βασίζεται σε έναν συλλογισμό για την τυχαιότητα στον ανθρώπινο βίο.
Αυτή η θέση μάς επιτρέπει να εξαγάγουμε ένα διευρυμένο συμπέρασμα για την αρχή της απροσδιοριστίας στην κίνηση της ύλης και να δούμε την υπόσταση του ανέμου με όρους φιλοσοφίας αλλά και μιας αλλαγής πλεύσης στη διδακτική ανάγνωση των περιβαλλοντικών ζητημάτων. Πρόκειται για μια σκέψη όπου το κυριολεκτικό φύσημα του ανέμου συνδυάζεται με την τυχαιότητα, μια τυχαιότητα η οποία αντιτίθεται στη μηχανική αιτιοκρατία και στην ντετερμινιστική αλληλουχία αιτιών-αιτιατών. Ο άνεμος εδώ αποκαλύπτεται στη μη ορατή του πρόσληψη, και από αυτή την άποψη ξεφεύγει από τη χυδαιότητα ενός κόσμου που αρέσκεται να κάνει τα πάντα ορατά και προβλέψιμα. Μήπως λοιπόν η ελεύθερη ανθρώπινη βούληση είναι κι αυτή εξαρτημένη από τις καιρι- κές συνθήκες οι οποίες επιφέρουν αλλαγές στα ατομικά συναισθήματα; Αυτό μας οδηγεί σε μια ερμηνεία που παραμένει ανοικτή, στην αποδοχή της πολυπλοκότητας των αποφάσεων που έχει επιπτώσεις στην κινησιολογία της ανθρώπινης φύσης, και μπορεί να συμπεριλάβει ακόμη και την επικούρεια φυσική αντίληψη για την ατομική παρέκκλιση, η οποία «συμβαίνει σε στιγμές ακαθόριστες και σε τόπους ακαθόριστους, καθώς τα άτομα παρεκκλίνουν κάπως από την τροχιά τους, τόσο μόνο όσο να μπορείς να πεις ότι διαφοροποιήθηκε η κίνηση τους». [2]
Η ανάγνωση του ανέμου και των συμβολισμών του στη διάρθρωση της κίνησης και στην εμψύχωση της κίνησης με ζωή προσφέρει μια εξήγηση που απέχει εξίσου από μια στενή τεχνική αντίληψη της οικολογίας για το πώς διαμορφώνονται οι φυτικοί οργανισμοί. Η επικονίαση με τον άνεμο είναι η καλύτερη απόδειξη, αλλά και κάθε διαδικασία επικονί- ασης απαιτεί κίνηση και το θρόισμα των φτερών μέσα στα άνθη. Στην απόπειρα να δούμε τις χαρισματικές εκφάνσεις της τυχαιότητας, δεν μπορώ ακόμη μια φορά να αγνοήσω την τεκτονική σύσταση του ανιμισμού, να μη συνεχίσω να αναζητώ εκείνη τη μεταβαλλόμενη πλαστικότητα του «καιρού» και την ικανότητά του να προσδιορίζει αταίριαστες μεταξύ τους εκδηλώσεις του αισθητού κόσμου. Αυτή η μεταβαλλόμε- νη πλαστικότητα έχει άμεση επίδραση σε μια σειρά από δραστηρι- ότητες εξαρτώμενες από τον καιρό, «καιρού επιτρέποντος» (weather permitted), όπως λέμε συχνά στη γλώσσα της ναυτιλίας. [3]
Όλη αυτή η μεταβλητότητα του καιρού μπορεί να συμπεριληφθεί σε ένα «ανεμοφιλικό δίκτυο» το οποίο, καθώς αναγνωρίζει κάθε κίνηση, κατεύθυνση και ένταση του ανέμου, αναγνωρίζει και τις καιρικές συνθήκες, όπου ο άνεμος έχει πρωταγωνιστικό ρόλο. Όμως αυτή η εμπειρία του αγγίγματος του ανέμου πάνω μας, όπως ποιητικά αναδεικνύεται στη Βίβλο, πώς μεταφράζεται σήμερα, με την ανάδειξη της διαφορετι- κότητας και τη συνειδητοποίηση της κλιματικής αλλαγής; Σε αυτό το σημείο μπορούμε να ορίσουμε τον καιρό «όχι τόσο ως ουσιαστικό όσο ως ρήμα, “to weather”, στον ενεστώτα διαρκείας του, “weathering”». [4]
Μέσα λοιπόν από το weathering, πώς μπορεί κάνεις να αμφισβητήσει αυτό που ονομάζουμε mood, αυτό το κύμα ιδιοσυγκρασίας που μας περιβάλλει και που δεν αλλάζει με τίποτα όταν προκύπτει; Γνωρίζουμε ότι ο καιρός επιδρά πάνω μας, αλλά ως αντανάκλαση από την επίδραση του καιρού, μήπως ο καιρός είμαστε τελικά εμείς;
Σε ευρύτερη κλίμακα, πώς μπορεί κανείς να αποφύγει την παρατήρηση των Astrida Neimanis και Jennifer Mae Hamilton ότι το weathering είναι «ένας ιδιαίτερος τρόπος για να κατανοήσουμε πώς τα σώματα, οι τόποι και ο καιρός αλληλοδιαπλέκονται στον κλιματικά μεταβαλλόμενο κόσμο μας»; [5].
Έχει ωστόσο ενδιαφέρον να θυμηθούμε ότι το weathering στον αρχικό του επιστημονικό ορισμό περιγράφει την κατάρρευση πετρωμάτων και ορυκτών στην επιφάνεια της Γης, νερού, οξέων· το νερό, τα οξέα, τα φυτά και τα ζώα, μεταξύ των άλλων, καθώς και οι σταδιακές αλλαγές στη θερμοκρασία είναι όλα τους παράγοντες του weathering. Στον εκπαιδευτικό ιστότοπο της ερευνητικής βιβλιοθήκης του National Geographic, διαβάζουμε: «Άπαξ και ένα πέτρωμα έχει καταρρεύσει, μια διαδικασία που λέγεται αποσάθρωση, απομακρύνονται τα ψήγματα του πετρώμα- τος και των ορυκτών. Κανένα πέτρωμα στη Γη δεν είναι αρκετά σκληρό για να αντισταθεί στις δυνάμεις της διάβρωσης (weathering) και της αποσάθρωσης». [6]
Μπορούμε να εφαρμόσουμε τους συνειρμούς της φθοράς και της διάβρωσης με όρους που αφορούν άλλα πεδία; Πόσο μάλλον όταν αναγνωρίζουμε ότι αφορούν εμάς προσωπικά, τον δικό μας πυρήνα, αφού «δεν φθείρονται όλα τα σώματα το ίδιο: η διάβρωση είναι ένα εντοπισμένο φαινόμενο, εμπεδωμένο σε κοινωνικούς και πολιτικούς κόσμους. Αυτή η κατανόηση της διάβρωσης μας ζητά επίσης να διευρύνουμε το πώς κατανοούμε τον “καιρό”. Ο καιρός παρεισφρέει με τρόπους που κάνουν τις διακρίσεις μετεωρολογικού-κοινωνικού πορώδεις, όπως τη δυσφημισμένη διαίρεση φύσης-πολιτισμού». [7]
Αν πάντα διαβρωνόμαστε, αυτό δεν σημαίνει ότι διαβρωνόμαστε πάντα με τον ίδιο τρόπο. [8]
Αυτό που είναι κοινό είναι η γοητεία του απρόσμενου και του απρόβλεπτου στο φύσημα του αέρα. Σε κάποιους από εμάς, το φύσημα του αέρα θα αποκαλύψει τη σχέση μας με τον βιβλικό άνεμο, την αναζήτηση του θείου, σε κάποιους άλλους την αφύπνιση μιας άλλης μεθοδολογίας του ανέμου, του έρωτα, όπως ακριβώς θα τον ψιθύριζε η Σαπφώ στους στίχους της:
Ἔρος δ ̓ ἐτίναξέ μοι φρένας, ὠς ἄνεμος κὰτ ὄρος δρύσιν ἐμπέτων. [9]
Αφηνόμαστε λοιπόν στην τυχαιότητα και στη μεταβλητότητα ενός ανε- μοφιλικού δικτύου και αρχίζουμε να σκεφτόμαστε τον καιρό.
Θα πρόσθετα ότι το weathering αφορά ευαίσθητες οικολογίες, οι οποί- ες έχουν διαρθρωθεί στη σημερινή ευάλωτη ανθρωπόκαινο εποχή. Αν κάποτε μπορούσε η εμπειρία του καιρού να προβλεφθεί και να περιο- ριστεί στον φυσικό κύκλο της εναλλαγής των εποχών, σήμερα αυτές οι αλλαγές στην ατμόσφαιρα είναι απρόσμενες και καταστροφικές, ενώ καλούμαστε να αντισταθούμε στις απειλές της κλιματικής αλλαγής. Η δυνατότητα λεπτομερούς ενημέρωσης από τα πολυάριθμα weather forecasts δεν λύνει το πρόβλημα. Το weathering αφορά εξίσου τον ψυ- χισμό μας, όπως συνέβαινε πάντα, όμως τώρα οι μεταπτώσεις και οι αλλαγές είναι πιο απότομες, πιο απειλητικές και κυρίως πιο συνει- δητοποιημένες. Ακόμη και οι εφαρμογές μετεωρολογικής ενημέρωσης ξέρουν να επιτείνουν την αγωνία.
Και αυτή η αγωνία, ας το επαναλάβω, μπορεί να επηρεάσει τον ίδιο μας τον πυρήνα. Υπάρχει ένα απόσπασμα από μια ποιητική συλλογή, η οποία διατηρεί το ενδιαφέρον μου για τον άνεμο με τον τρόπο μιας μό- νιμης ανησυχίας. Αυτό που αναφέρει ο Eugène Guillévic στο ποίημά του «Terraqué» είναι συνταρακτικό, γιατί είναι ταυτόχρονα κάτι πολύ κοινό:
Il y a quelqu’un dans le vent – «Υπάρχει κάποιος στον άνεμο». [10]
Υπάρχει κάτι κοινό στη σχέση του δαίμονα με τον εαυτό μας – αυτό που ονομάζουμε «δαίμονα εαυτού»; Άραγε, μπορεί αυτός που εννοεί ο Eugène Guillévic ότι βρίσκεται μέσα στον άνεμο να είναι ο ατομικός μας δαίμονας;
GENIUS
Στο «Δαιμόνιον του Σωκράτη» (De Deo Socratis), ο Απουλήιος, πλατωνι- κός ρήτορας και στοχαστής (125-170 μ.Χ.) διευκρινίζει ότι στον καθένα μας ανατίθεται ένας δαίμων που τον καθοδηγεί διακριτικά. [11]
Ο Σωκράτης αποτελεί βέβαια υπερπαράδειγμα, καθώς λόγω της φι- λοσοφικής του ιδιότητας γνώριζε και τιμούσε τον δαίμονά του, ενώ υπήρχε μεταξύ τους καλή επικοινωνία. Ο γενέθλιος δαίμονας, ο Genius, γεννιέται μαζί μας, τρέφεται από μας και συγχρόνως μας προστατεύει μέχρι τον αφανισμό μας. Ο αέρας που νιώθουμε στο μέτωπό μας, όταν βιώνουμε τη δροσιά ή τη ζέστη και κάνουμε εκείνη τη χειρονομία σαν να θέλουμε να κρατήσουμε την αίσθηση ή να απαλλαγούμε από αυτή, σχε- τίζεται με ένα είδος επαφής, εμπλοκής του δαίμονα πάνω μας. Μπορεί να είμαστε ταραγμένοι, μπορεί να μας ήρθε κάποια απίθανη ιδέα, να είδαμε κάτι που μας έκανε να σαστίσουμε, να σκεφτήκαμε κάποια λύση σε ένα πρόβλημα, να μας εντυπωσίασε κάτι – η κίνηση προς το μέτωπο είναι πάντα μια χειρονομία κατευνασμού, αναγνώρισης ότι ο δαίμονάς μας είναι μάρτυρας σε αυτή τη διαδικασία. Ο Genius αφορά το μέτωπό μας, και πρόκειται για εκείνες τις στιγμές που η μεταβλητότητα του ανέμου μάς παρέχει αυτήν την πληροφορία, ενώ, αν έχουμε μαλλιά, σκέφτομαι ότι η αίσθηση μπορεί να είναι ακόμα πιο έντονη. Αυτός είναι εξάλλου ένας τρόπος για να καταλάβουμε την κατεύθυνση του ανέμου στην τέχνη, τη ζωγραφική και τη γλυπτική, με την έννοια ότι εφόσον αναπαρίσταται η ζωή στα έργα, η εμψύχωση δεν εκφράζεται μονάχα με ένα σώμα που κινείται, αλλά αποδίδεται και με την κίνηση στα μαλλιά γύρω από το μέτωπο. [12] Είναι ένας τρόπος, μαζί με τα ρούχα, να καταγραφεί ο άνεμος, και μάλιστα ως ένα είδος ιστορικού ανεμοδείκτη.
Καθώς ο άνεμος, στην ετυμολογική του συγγένεια με την anima, αντι- στοιχεί στην ελληνική λέξη «ψυχή», κατανοούμε πόσο κυριαρχεί στη συμπεριφορά του «καιρού» και πώς συμβάλλει στις σκέψεις και τις πράξεις μας μέσα από το weathering. Το δαιμόνιον, λοιπόν, το πνεύμα και η ευφυΐα μας, καθορίζεται από αυτή τη ζωτική πορεία του Genius, το οποίο είναι κάτι που μας υπερβαίνει, μας ξεπερνά και μας διαφεύ- γει, όπως ο άνεμος παραμένει αόρατος αλλά υφίσταται.
Κατά τον Giorgio Agamben «αυτός ο ενδόμυχος και προσωπικός θεός είναι επίσης ό,τι πιο απρόσωπο μέσα μας· είναι η προσωποποίηση αυτού μέσα μας που μας ξεπερνά και μας υπερβαίνει. Αν μοιάζει να ταυτίζεται με μας, είναι μόνο και μόνο για να φανερωθεί αμέσως μετά σαν κάτι παραπάνω από εμάς, και για να μας δείξει ότι είμαστε περισ- σότερο και λιγότερο από τον εαυτό μας. Να κατανοήσουμε τη σύλληψη του ανθρώπου που ενυπάρχει στον Genius θα πει να κατανοήσουμε ότι ο άνθρωπος δεν είναι μόνο εγώ και ατομική συνείδηση, αλλά ότι από τη γέννηση μέχρι τον θάνατό του συνοδεύεται από ένα απρόσωπο, προα- τομικό στοιχείο». [13]
Αυτό το προατομικό στοιχείο, γίνεται άραγε αντιληπτό στις μεγάλες συγκινήσεις; Και ποιες μπορεί να είναι οι αντιστοιχίες με τις δυστροπί- ες και τις απότομες μεταβολές του καιρού; Όταν μαγευόμαστε από την έντονη βροχόπτωση, τη ριπή και τα σφυρίγματα του ανέμου, όταν ερχόμαστε σε επαφή με αυτό που δεν περιμέναμε, συγκινούμαστε. «Περισσότερο ακόμη από τον κόσμο που μας περιβάλλει, αυτό που προκαλεί την έκπληξη και τον θαυμασμό μας είναι η παρουσία εντός μας εκείνου του μέρους που μένει πάντοτε ανώριμο, για άπειρο χρόνο έφηβο, που στέκεται διστακτικό στο κατώφλι κάθε εξατομίκευσης». [14]
Υπάρχει κάτι άγνωστο απέναντι στον εαυτό μας, το οποίο θέλω να ελπίζω ότι δεν αφορά μονάχα στην ψυχανάλυση. Και αυτό το στοιχείο αρνείται επίμονα να ερμηνευθεί, καθώς συνιστά μια «ζώνη αγνωσίας» που αποκτά μεγαλύτερο βάρος όταν στην καθημερινή πρακτική η τυ- χαιότητα συμβάλλει στη μοίρα μας. Όσο κι αν είναι καλά υπολογισμένη από εμάς η ζωή μας, το προατομικό στοιχείο, εκείνο που αφορά τον Genius και όχι το εγώ μας (ιδιαίτερα το εγώ με τη συμβατική του ανά- γνωση μέσα από την ταυτότητα και το βιογραφικό μας), δεν μπορεί να καταγραφεί και να χειραφετηθεί. Η ύπαρξη του Genius από την άλλη μπορεί να φανερωθεί σε μια διασταυρούμενη σχέση με τον καιρό. Η «δημιουργική μελαγχολία» που φέρει η αλλαγή του καιρού πάνω μας ενεργοποιεί τη σχέση μας με τον δαίμονα, ενώ αυτή η διασταυρωμένη σχέση σηματοδοτείται από τις εποχές του έτους. Το φθινόπωρο εδώ θα συγκέντρωνε τις περισσότερες προτιμήσεις, αλλά κάθε εποχή αναδύει και μια άλλη οπτική του προσωπικού μας δαίμονα.
Κι ενώ στην ελληνική σκέψη δύο δαίμονες συνυπάρχουν σε κάθε άνθρωπο, ένας καλός γενέθλιος δαίμονας και ένας κακότυχος δαίμονας, ο Οράτιος υποστηρίζει ότι στην πραγματικότητα μιλάμε για έναν μόνο, ο οποίος είναι ασταθής κι ευμετάβλητος – άλλοτε φωτεινός, άλλοτε σκοτισμένος. Εξάλλου, και ο καιρός είναι άλλοτε φωτεινός και άλλοτε συννεφιασμένος.
Ο προσωπικός μας λοιπόν «Άτλας του καιρού» είναι σαν την αυτοπρο- σωπογραφία της περίφημης γκραβούρας ενός χάρτη του κόσμου που εικονίζει τη μορφή ενός γελωτοποιού του Μεσαίωνα να καλύπτει όλη την υφήλιο – του «Χάρτη του κόσμου στον σκούφο του γελωτοποιού» (The Fool’s Cap Map of the World, τέλος του 16ου αιώνα). Αυτός ο χάρτης που εικονίζεται στην παραδοσιακή ενδυμασία ενός αυλικού γελωτοποιού με τον δικέρατο σκούφο του θα μπορούσε να σχετίζεται με τα πιο ακραία καιρικά φαινόμενα: ισχυρούς ανέμους, κυκλώνες, τυφώνες, αμμοθύελλες και χαλαζοθύελλες, καταρρακτώδεις βροχοπτώσεις. [15]
Αν «το ρήμα weathering θα πει να μαθαίνεις να ζεις με τις μεταβαλλόμενες συνθήκες της βροχόπτωσης, της ξηρασίας, της ζέστης, της αναθέρμανσης και της καταιγίδας χωρίς να μπορείς ποτέ να τις διαχωρίσεις από το «ολικό κλίμα» της κοινωνικής, πολιτικής και πολιτισμικής ύπαρξης των σωμάτων» [16], τότε φαίνεται απίθανο να μην μπορεί να συσχετιστεί το mood μας με τον προσωπικό Άτλαντα του καιρού.
Και αν τελικά δεν είναι ο Genius που μεταβάλλεται, αλλά η σχέση μας μαζί του, που τη μια είναι καλή και την άλλη λιγότερο, αυτή η μεταβολή δεν είναι άραγε απόρροια της σχέσης μας με τον καιρό; Η μοίρα μας λοιπόν διαμορφώνεται σε παραλληλισμό με τον καιρό, και ο Genius ή Juno, σαν ένας δεύτερος εαυτός, αντιδρά με τον ίδιο τρόπο στις δικές μας μεταπτώσεις αφού έχει εκτεθεί πρώτα στον καιρό, περιμένοντάς μας να αντιδράσουμε και, ανάλογα με τη διάθεσή μας, να μας περιπαίξει.
Απέναντι στις μεταβολές της ατυχίας και της τύχης μας, αυτό που έχει σημασία είναι πώς διαχειριζόμαστε τις συγκινήσεις και σε ποιο βαθμό αντιδρά ο Genius. Η σχέση μας με τον δαίμονα τελικά μάς αφορά ως μια slapstick συνθήκη, με την έννοια μιας αντίληψης της ζωής στους ρυθ- μούς και στην ιδιοσυγκρασία μιας σχέσης δράσης-αντίδρασης: κάποιες φορές θα πατήσουμε την μπανανόφλουδα, θα πέσουμε και θα κλάψουμε, ενώ άλλες, αν και πάλι θα πέσουμε, θα γελάσουμε.
Κωστής Βελώνης
1 «Ο άνεμος πνέει όπου θέλει. ακούς
τη βοή του, αλλά δεν ξέρεις από πού έρχεται και πού πηγαίνει» (Ιω 3:8).
2 Λουκρήτιος, On the Nature of Things
(De Rerum Natura), έκδ. Martin Ferguson Smith (Ιντιανάπολις & Κέιμπριτζ: Hackett, 1969),
II: 216, 40.
3 Έτσι, όταν κάποιος πρόκειται να ενοικιάσει ένας σκάφος, για παράδειγμα, υπογράφει ένα συμβόλαιο όπου γράφεται ανάμεσα σε άλλα: «The itinerary is weather permitted. In case of adverse weather conditions determined by the captain prior to the charter embarkation or /and disembarkation will take place in the home port of Athens». Και από
το συμβόλαιο της MYBA (Mediterranean Yacht Brokers Association): «The captain shall comply with all reasonable orders given to him by the charterer regarding the management operation and movement of the Yacht, wind, weather
and other circumstances permitting» (MYBA Captains’ Guidelines).
4 Lindsay Bremner, «Editorial», Weathering, Weathermaking, e-flux Architecture, «Survivance», Ιούνιος 2021, https://www.e-flux.com/architecture/ survivance/397842/editorial-weathering- weathermaking.
5 Astrida Neimanis & Jennifer Hamilton, «Weathering», Feminist Review 118, no. 1 (2018): 81.
6 «Weathering», National Geographic Research Library, https://education. nationalgeographic.org/resource/resource-library- weathering.
7 Neimanis & Hamilton, ό. π.
8 Sria Chatterjee, «The Arts, Environmental
Justice, and the Ecological Crisis», British Art Studies, Issue 18, https://doi.org/10.17658/issn.2058- 5462/issue-18/conversation.
9 Σαπφώ, Poems and Fragments,
απ. 47 Lobel-Page, μτφρ. Stanley Lombardo (Ιντιανάπολις & Κέιμπριτζ: Hackett Publishing Company, 2002). («Ο Έρωτας συγκλόνισε την καρδιά μου, όπως ο άνεμος που χιμά στις βελανιδιές πάνω στο βουνό», μτφρ.
Ι. Ν. Καζάζης.)
10 Eugène Guillevic, «Terraqué», Poèmes (Παρίσι: Gallimard, 1942).
11 Ελλ. έκδ.: Απουλήιος, Το δαιμόνιον του Σωκράτη (Αθήνα: Ροές, 2020).
12 «Είναι ευχάριστο να βλέπεις λίγη κίνηση στα μαλλιά, τις κλειδαριές, τα κλαδιά, τα φυλλώδη φύλλα και τα ρούχα. Όπως
είπα, εγώ ο ίδιος χαίρομαι που βλέπω επτά διαφορετικές κινήσεις των μαλλιών: τα μαλλιά πρέπει να στρίβουν σαν να προσπαθούν
να ξεκολλήσουν από τα δεσμά τους και να κυματίζουν στον αέρα σαν φλόγες, μερικά
από αυτά να υφαίνουν και όχι σαν οχιές
σε μια φωλιά». Απόσπασμα από το περίφημο Libro della pittura του Alberti, το οποίο παρατίθεται επίσης από τον Aby Warburg
στο Renewal of Pagan Antiquity: Contributions to
the Cultural History of the European Renaissance,
μτφρ. David Britt, εισαγωγή Kurt W. Forster (Λος Άντζελες: Getty Center for the History
of Art and the Humanities, 1999). Ο Warburg μιλά εδώ για τις θεότητες του ανέμου στο περίφημο έργο του Botticelli Η γέννηση της Αφροδίτης.
13 Giorgio Agamben, Profanations, μτφρ. Jeff Fort (Πρίνστον: Zone Books), 11.
14 Ό. π., 15
15 Το ανορθολογικό στοιχείο και η ανοησία
που συνδέεται με την παρουσία του ανέμου βρίσκουν επίσης έκφραση στον Μπωντλαίρ.
Στα ύστερα αποσπάσματά του, ο ποιητής δηλώνει: «Έχω καλλιεργήσει την υστερία μου
με χαρά και τρόμο. Τώρα, με κατακλύζει διαρκώς ο ίλιγγος, και σήμερα, 23 Ιανουαρίου 1862, μου δόθηκε μια ιδιαίτερη προειδοποίηση: Ένιωσα τον άνεμο από το φτερό της ηλιθιότητας να περνά από πάνω μου» («J’ai cultivé mon hystérie avec jouissance et terreur. Maintenant, j’ai toujours le vertige, et aujourd’hui, 23 janvier 1862, j’ai subi un singulier avertissement, j’ai senti passer sur moi le vent de l’aile de l’imbécillité»). Charles Baudelaire, Late Fragments. Flares,
My Heart Laid Bare, Prose Poems, Belgium Disrobed,
μτφρ. Richard Sieburth (Γέιλ: Yale Universirty Press, 2022).
16 Neimanis & Hamilton, ό. π., 82.
