Ανεξάρτητα αν έχουμε η δεν μας έχουν διαβάσει τον βίο του Ροβινσώνα Κρούσου, όλοι μας έχουμε κάποια ιδέα για την ιστορία ενός ναυαγού που ξεβράστηκε σ’ ένα έρημο νησί. Από την ιστορία αυτή, μάλιστα, προκύπτει συχνά και ένα βασανιστικό ερώτημα: εμείς θα είχαμε τις ικανότητες ν’ ανταπεξέλθουμε στις δυσκολίες ενός ναυαγίου και να αντιμετωπίσουμε παρόμοιες καταστάσεις; Η επιβίωση στις δυσκολότερες δυνατές συνθήκες μας προκαλεί δέος και σεβασμό για εκείνους που στάθηκαν ικανοί να την επιτύχουν. Όταν σκέφτομαι τον Ροβινσώνα του Defoe, ένα μυθιστόρημα που όταν δημοσιεύτηκε (1719) δεν είχε καταργηθεί ακόμη η δουλεία, έρχεται στο μυαλό μια σκέψη του Schopenhauer, ο οποίος σ’ ένα μικρό εγχειρίδιο πρακτικής φιλοσοφίας υποστήριζε ότι «τίποτε δεν εξασφαλίζει πιο αποτελεσματικά την ηρεμία μας, από το να αναλογιζόμαστε ό,τι συνέβη μέσα από το πρίσμα της αναγκαιότητας: διότι μέσα από το πρίσμα αυτό όλα τα τυχαία γεγονότα παρουσιάζονται ως όργανα του κυρίαρχου πεπρωμένου». Εξάλλου, για τον φιλόσοφο «παιδιά και μεγάλοι ξέρουν πολύ καλά ποτέ να νιώσουν ικανοποιημένοι, μόλις αντιληφθούν ξεκάθαρα πως τα πράγματα έτσι έχουν και δεν μπορούν να γίνουν διαφορετικά».[1]
Η αναγκαιότητα στον σύγχρονο τεχνολογικό πολιτισμό συνιστά βέβαια μια πολυπλοκότερη υπόθεση από αυτήν που θα μπορούσε να υποθέσει ο γερμανός στοχαστής. Εντούτοις, εκείνο που διατηρεί επίκαιρη τη σκέψη του είναι η συγκινητική αποδοχή της προσαρμογής σε μια νέα συνθήκη και η ανακούφιση που την συνοδεύει. Αυτή η βίαιη προσαρμογή στις νέες συνθήκες, παρόλες τις ανέσεις του νεωτερικού βίου, γίνεται σήμερα μ’ έναν ιδιότυπο τρόπο αποδεκτή. Παρά τα δυνατά τραντάγματα της εποχής μας (πανδημία, κλιματική αλλαγή, μαζική μετανάστευση) οι βασικές προϋποθέσεις για ένα standard βιοτικό επίπεδο ζωής στις δυτικές κοινωνίες παραμένουν σε υψηλό επίπεδο συγκριτικά με το παρελθόν. Για τον ίδιο ακριβώς λόγο, φαίνεται όμως ότι οι πρακτικές ευκολίες μας αφαιρούν την ικανοποίηση της χειρωνακτικής δημιουργικότητας και χειραφέτησης. Αυτή πια έχει περάσει στη σφαίρα της λογοτεχνικής πλοκής και του τηλεοπτικού θεάματος (Action games, Survivor TV series, Prank you tube channels, 5 minute crafts κ.α.).
Κωστής Βελώνης
