Τέχνη στο συγκείμενο ( Art in context )
Καλλιτεχνικές πρακτικές, μεθοδολογία έρευνας και θεωρίες της σύγχρονης τέχνης
ΑΣΚΤ Χειμερινό/ Εαρινό Εξάμηνο
Αμφιθέατρο νέας βιβλιοθήκης, Πειραιώς 256
Η διαμόρφωση της “επίσημης” ιστορίας της μοντέρνας τέχνης χαρακτηρίστηκε από την επιμονή της να συγχρονιστεί με τις επιστημονικές, τις τεχνολογικές αλλά και τις ιδεολογικές προοπτικές μιας ντετερμινιστικής αντίληψης του κόσμου, συνυφασμένη με την έννοια της προόδου. Αυτό τουλάχιστον υποστηρίζει στην πλειοψηφία της η ιστοριογραφία της δυτικής τέχνης.
Στις παραδόσεις θα δοθεί έμφαση σε μια παράλληλη, αν και λιγότερο εμφανή τάση αυτοκριτικής της νεωτερικής συνθήκης μέσα από το κωμικό στοιχείο στη πραγματολογική, τη σωματική (slapstick) και την υπαινικτική του μορφή. Το κωμικό θα αναλυθεί με την πρόθεση της ανατροπής της ρητορικής μιας συνεπούς αφήγησης, είτε στο εννοιολογικό πλαίσιο φέρνοντας τη ρήξη με το λόγο του διαφωτισμού και της επιστημονικής αντικειμενικότητας, είτε μέσα στο πεδίο της συγκρότησης της φόρμας. Δεν χρειάζεται να μελετήσουμε μονάχα τις χειρονομίες των ντανταιστών και των φλουξιστών για να εντοπίσουμε τις εμφανείς απαξιώσεις του ρασιοναλιστικού μοντερνισμού. Με την υπόγεια νύξη του κωμικού και την ειρωνεία, θ’ αναδείξουμε πως οι κυρίαρχες αφηγήσεις μετατρέπονται σε φορείς παρωδίας, αγγίζοντας και τις πιο απρόβλεπτες και απαθείς ως προς το χιούμορ πρωτοπορίες (προντουκτιβισμός, σουπρεματισμός, art informel, abstract expressionism) . Η κωμική διάθεση θα γίνει ορατή και στις πιο σεμνές αναφορές της μεταγλώσσας της πρωτοπορίας στη σύγχρονη παραγωγή και η οποία μαζί με την αιρετική επανάχρηση της επίσημης γλώσσας θα στοχεύει στην διάψευση των προσδοκιών της avant garde.
Αν σ’ ένα σημερινό θεατή, κάθε ουτοπία στον 20 αιώνα (από την λατρεία της μηχανικής στους Ιταλούς φουτουριστές μέχρι τα προπαγανδιστικά βήματα και περίπτερα των Ρώσων κονστρουκτιβιστών ) προκαλεί εντέλει το φαρδύ χαμόγελο, εμείς θα εστιάσουμε στις λεπτομέρειες- εκεί όπου βρίσκεται ο θεός, η ο διάβολος σύμφωνα με κάποιους άλλους- οι οποίες προδίδουν το ειρωνικό μειδίαμα του δημιουργού, έστω και τεχνηέντως κρυμμένο ή απωθημένο. Αυτή η ελλιπής, ελάσσονα αφήγηση σε σχέση με την κυρίαρχη ανάγνωση του έργου, είναι σχεδόν κρυπτική, με την έννοια του αινιγματικού αντικειμένου –παιχνιδιού στην ψυχαναλυτική του προβολή αλλά και με την χρήση της αποκρυπτογράφησης στο συμβολικό του πεδίο. Εφόσον το κωμικό υποβόσκει σε όλες τις φιλόδοξες φράξιες της νεωτερικότητας, το επίκεντρο αυτής της έρευνας θα ενεργοποιήσει τις «ατέλειες» της τεχνικής στη μεταφορντικη οργάνωση της παραγωγής : από την slapstick σωματικοτητα των γλυπτών της μεταπολεμικής περιόδου, την λανθάνουσα χρηστικότητα των DIY έργων, την φιλόδοξη επινόηση σχεδιαστικών λύσεων άμεσης ανάγκης αλλά και πιθανής γκάφας, μέχρι την συνειδητή αποχή από την γνωστική διαδικασία της χειροτεχνίας (objets trouvés, ready mades) όπως και το συνειδητό πέρασμα από την εξειδίκευση στην αποειδικευση (deskilling).
Στην ακμή της τειλορικής οργάνωσης της εργασίας και απέναντι στις υποδείξεις ενός πειθαρχημένου και ελεγχόμενου περιβάλλοντος, η αδεξιότητα, η γκάφα, η σύγχυση, η αντιδιαστολή, η αίσθηση ανεπάρκειας καθώς και η αμηχανία που προκαλείται από το «ατσούμπαλο» υποκείμενο ενάντια στον εαυτό του, θα εμπνεύσει τις πρώτες στιγμές της πρωτοπορίας (Les Artsincohérents, Dada, μεταϊμπρεσιονισμός, συμβολιστές ). Ανάμεσα σε άλλες γκάφες, ατυχίες και δυσλειτουργίες θα εξετάσουμε την ασσυμετρία σε ορθολογικά κινήματα όπως το Bauhaus, την περιφρονητική περιγραφή του Barnett Νewman για την εμπειρία του σκοντάμματος στα γλυπτά, τη φάρσα που κρύβεται πίσω από το Μαύρο τετράγωνο» του Kazimierz Malewicz , την σύγχρονη επιστροφή της γλυπτικής στην αρχαϊκή αδεξιότητα του ξόανου. Σε επιμέρους ενότητες θα εξηγήσουμε την εμμονή του σουρεαλιστών με τις κωμικές παραγωγές του Mack Sennett, την προτίμηση για το θέατρο του παραλόγου, όπως και θα επιβεβαιώσουμε την διαχρονικότητα της παράδοσης της commedia de l’arte και του κουκλοθέατρου στις παραστατικές τέχνες αλλά και στη ζωγραφική και τη γλυπτική του 21 αιώνα.
Η εικαστική πρωτοπορία δεν θα μείνει ανεπηρέαστη από τις χειρονομίες και το γέλιο των Clowns του τσίρκου και των θεατρικών παραστάσεων και θα ανανεώσει τη θεματολογία της εμπλουτίζοντας την με παλιότερους και νέους αντιήρωες, καρικατούρες σαλτιμπάγκων, αναρίθμητους τρελούς Πιερο (Pierrot le Fou) αλλά και παρανοϊκούς αστούς όπως τον Ubu Roi ανάμεσα σε άλλους(evil clowns) νευρωτικούς και ψυχωτικούς κατοίκους των μητροπολιτικών κέντρων.
Αυτές οι περιγραφές της διαταραχής της προσωπικότητας μετατρέπουν το κωμικό σε μια αντεστραμμένη τραγωδία, στην οποία οι ίδιοι οι καλλιτέχνες ταυτίζονται με τον περιθωριακό και θλιμμένο γελωτοποιό, ο οποίος ‘χαμένος» στα προσωπικά του αδιέξοδα, ζει αναμεσά στο όνειρο και την πραγματικότητα. Ο καινούργιος «αφανής» ήρωας στις μοντέρνες κοινωνίες δεν είναι πια ( η τουλάχιστον όχι μόνο) ο πολύτροπος Οδυσσέας αλλά ο έσχατος στρατιώτης, ο απερίσκεπτος και γκαφατζής Ελπήνορας ο οποίος γκρεμοτσακίζεται από την στέγη του ανάκτορου της Κίρκης και κάνεις δεν τον αντιλαμβάνεται.
Αν και το πλαίσιο των ομιλιών κινείται εντός του πεδίου των «ιστοριών» της μοντέρνας και σύγχρονης τέχνης η επιλογή κάθε μαθήματος θα ορίζεται κυρίως με κατεύθυνση θεματικών και εννοιολογικών συσχετισμών και λιγότερο με χρονολογικά κριτήρια. Συσσωρεύοντας τις αποτιμήσεις της κλασικής αλλά και σύγχρονης βιβλιογραφίας για το παράδοξο και το αυτονόητο της εμπειρίας του κωμικού θα αγγίξουμε το πεδίο των επιστημολογικών διασταυρώσεων με την ψυχανάλυση (Sigmund Freud, Jacques Lacan, Sarah Kofman, Julia Kristeva) τη φιλοσοφική σκέψη και την ηθική (Vladimir Jankélévitch, Henri Bergson, Schopenhauer, Nietzsche, Georges Bataille, Martin Heidegger, John Gray, Λουκρήτιος) τη θεωρία λογοτεχνίας (Αριστοτέλης, Heinrich Von Kleist , Gianni Rodari, Umberto Eco, Robert F. Storey, Μαρία Οικονόμου, Jean Starobinski, Δημήτρης Πολυχρονάκης, Simon Critchley )την κριτική θεωρία (Adorno, Siegfried Kracauer , Walter Benjamin, Roland Barthes, Κarel Kosik, Jean Baudrillard) , τη φεμινιστική θεωρία (Hélène Cixous, Luce Irigaray), φιλμικές σπουδές (Lotte Eisner, Laura Mulvey,Gilles Deleuze, Berger John, Malcolm Turvey), τη συσχέτιση της αισθητικής με την πολιτική σκέψη (Leon Trotsky, Jacques Rancière, Chantal Mouffe, Bruno Latour, Giorgio Agamben) την ποιητική πρακτική (Friedrich Hölderlin, Rainer Maria Rilke, Ezra Pound, Jules Laforgue, Διονύσιος Σολωμός, CharlesBaudelaire, Amy Lowell, Sylvia Plath, Ρώμος Φιλύρας, Γιώργος Σεφέρης) την ιστορία και θεωρία της τέχνης (Jean-Yves Jouannais, Christine Buci Glucksmann, Γιώργος Τζιρτζιλάκης, Steven Connor, Jean Clair, Rosalind Krauss).
Το περιεχόμενο της εικαστικής παραγωγής των φοιτητών είναι το κύριο μέρος της ερευνητικής διαδικασίας. Η τεκμηρίωση θέσεων των σπουδαστών ενθαρρύνεται να γίνεται με τη χρήση συγκεκριμένων παραδειγμάτων μέσα από την ιστορία της τέχνης, στοχεύοντας στο να αντιληφθούν στο έργο τους μια πιθανή γενεαλογία. Οι φοιτητές οφείλουν να γεφυρώσουν το συγκείμενο με την πρακτική, μέσα από κοινές παρουσιάσεις της εικαστικής παραγωγής τους στην οποία θα καταγράφουν και θα αναδεικνύουν τους προβληματισμούς τους. Στην συνέχεια θα συμμετέχουν σε συλλογικές ανοικτές συζητήσεις, όπως και σε εξατομικευμένες προσεγγίσεις ώστε να δοθεί στον καθένα ξεχωριστά η δυνατότητα μιας ποιοτικής εξοικείωσης με το αντικείμενο.
Το μάθημα είναι και εργαστηριακό, δομείται ως εξής :
Παραδόσεις
Εικοσιπεντάλεπτες παρουσιάσεις του έργου σας
Δεκαπεντάλεπτα tutorials σε κάθε μάθημα
Υποχρεωτική εργασία που αφορά στη σύνταξη ενός αναλυτικού και σύντομου καλλιτεχνικού σημειώματος στο πρώτο και το δεύτερο εξάμηνο αντίστοιχα.
Λόγω της ιδιαιτερότητας του μαθήματος καθίσταται αδύνατη η διεξαγωγή της εξεταστικής του Σεπτεμβρίου και προϋπόθεση για την παρακολούθηση είναι η συστηματική παρουσία σας στο μάθημα.
Κωστής Βελώνης
